Do sada javno nije bilo poznato da u sastavu sjevernomakedonske policije postoji tim sa bespilotnim letjelicama (BL) koje su mogle da lete do 300 kilometara od kontrolne stanice i da ostanu u vazduhu čak do 20 časova. Riječ je o resursu kakav nema većina oružanih snaga u regionu, piše "balkansec.net".

Sistem bezbjednosti Sjeverne Makedonije nalazi se u procesu velikih reformi zbog zloupotreba tajne službe u nedavnoj prošlosti. Zbog toga je odlučeno da se i jedinica BL rasformira i njeni pripadnici dobili su nova radna mjesta.

Neki od njih nezadovoljni promjenom statusa progovorili su za medije. TV stanica sa nacionalnom frekvencijom Telma emitovala je 16. februara emisiju "Kod"  istraživačkog novinara Snežane Lupevske u kojoj je bilo riječi o sudbini dronova i ljudstva te tajne jedinice.

Jedini put kada su letjelice ove tajne jedinice mogle da se vide javno bio je međunarodni aeromiting na slovačkom vojnom aerodromu Silač 2013. godine. Na vertikalnom stabilizatoru Hermesa 450 stajala je makedonska zastava. Ta pojava ostala je nezapažena ili su novinari koji su je vidjeli procijenili da je bolje da sami sebe cenzurišu u vrijeme čvrste vlasti VMRO-DPMNE.

U pozadini javnog predstavljanja makedonskih Hermesa 450 u Slovačkoj bio je zahtjev proizvođača Elbit Sistem da se jedna takva letjelica pozajmi za prezentaciju ali se tada niko se nije sjetio da privremeno ukloni oznake.

Upotreba u oružanim sukobima

U praksi Hermesi 450 pokazali su se kao vrijedno tehničko sredstvo makedonske policije.

Jedna od akcija BL bilo je izviđanje i snimanje terena i koordinacija policije u neutralisanju ekstremista tzv. Kumanovske grupe koji su 21. aprila 2015. izveli prepad na pograničnu policijsku stanicu Gošince.

Zatim, 9. i 10. maja 2015. BL su korišćene za podršku antiterorističkoj akciji "Divo naselje". U velikom sukobu makedonske policije i albanskih ekstremista u Kumanovu stradalo je osam makedonskih policacaja i 10 militanata. Sa Hermesa 450 situacija na terenu je direktno prenošena na komandno mjesto.

Iako se akciji pridavao veliki značaj i na licu mjesta su navodno su bili tadašnji premijer Nikola Gruevski i njegov čovjek od povjerenja i načelnik UBK Sašo Mijalkov, policija je vođena konfuzno i pretrpjela je velike gubitke.

Jedan od problema na koje se u kasnijim analizama ukazalo je nedostatak obuke policijske jedinice za brzo reagovanje za korišćenje informacija prikupljenih sa BL.

Političke zloupotrebe

Kontroverzni dio istorije službe Hermesa 450 je praćenje pojedinaca i političkih događaja kao što su demonstracije koja nisu bila po volji tadašnjih vlasti.

U aferama koje su se nizale tokom vladavine partije VMRO-DPMNE jedna od najneugodnijih za vlasti bilo je obavljivanje 2015. navoda o nezakonitom masovnom prisluškivanju građana.

Poslije pada VMRO-DPMNE sa vlasti od 2018. priprema se duboka reforma bezbjednosnog sistema i jedan od koraka je razbijanje nekada moćnog UBK. 

Kolateralna šteta je ukidanje odeljenja BL. Letjelice su prizemljene i čekaju dalju sudbinu.

Kadrovi su dijelom premješteni u novu Agenciju za nacionalnu bezbjednost, neki tehničari dobili su posao na helikopterima MUP-a.

Kako je nastala tajna jedinica BL

Predistorija nabavke BL su iskustva iz protivpobunjeničkih akcija poput "Planinske bure" od  7. novembra 2007. kada je makedonska jedinica Tigrovi na obroncima Šar planine kod Tetova likvidirala sedam i uhapsila 69 ekstremista "Oslobodilačke narodne armije".

U akciji 2010. ubijena su četiri militanta među kojima je bio Harun Aliju poznat po ratnom imenu Komandant Kuštermi. U borbi protiv ekstremista podršku su pružali helikopteri Armije Makedonije, ali u ministarstvu unutrašnjih poslova (MUP) procijenili su da je potrebno da se formira namjenska jedinica za manevar snagama i vatrenu podršku i izviđanje.

Cilj je bio da se obezbijede potpuno samostalni izviđački resursi za namjenske zadatke koji će pravovremeno pružiti informacije za pripreme i vođenje akcija.

Zadatak na sebe je preuzela Uprava za bezbjednost i kontraobavještajne poslove (UBK) koja je u Makedoniji popularno poznata kao Peta uprava državne bezbjednosti po staroj terminologiji. Služba je bila organizacijska jedinica MUP-a zadužena za obavještajne, kontraobaveštajne i protivterorističke aktivnosti.

U okviru tog programa u periodu od 2009. do 2011. formirana je jedinica BL. Izabrani ljudi su upućeni na šestomjesečnu obuku u Izrael u organizaciji firme Elbit Sistem.

Riječ je firmi koja se snažno etablirala u Sjevernoj Makedoniji i za ministarstvo odbrane i unutrašnjih poslova provela je modernizacije helikoptera Mi-24 i Mi-8/17 i organizovala centar za obuku pilota.

Jedinica BL smještena je u bazu pod kodnim imenom Brest u okviru aerodroma Petrovac kod Skoplja na djelu na kojem su vrijeme SFRJ bila armirano-betonska skloništa za avione kaponiri. Unutar tog prostora letjelice su čuvane i održavane daleko od znatiželjnih očiju.

Za Hermese 450 formirano je odjeljenje BL u okviru odjela operativno-tehničke podrške UBK. U jedinici je bilo 24 ljudi od čega su četiri bila piloti. Sistem Hermes 450 koristi se timski i dva "unutrašnja" pilota zadužena su za vođenje u poletanju i slijetanju, a dva "spoljašnja" bavila su se navigacijom i misijom.

Za potrebe UBK letjelice su korišćene za prikriveno osmatranje, izviđanje, nadzor i snimanje pojedinaca, grupa ljudi, vozila i infrastrukture zavisno od bezbjednosnih zadataka sa visina do 5.000 m sa infracrvenim senzorom i kolor kamerama. Slika iz vazduha se direktno šalje na zemlju.

Pri brzini od 175 km/h letjelica je mogla da ostane u vazduhu do 20 časova što je omogućavalo da se održi kontinuitet u osmatranju objekata pod bezbjednosnom obradom.

U sastavu jedinice bili su osim letjelica komandno vozilo, stanica za upravljanje u komunikaciju. Zatvoreni sistem razmjene podataka nije koristio lokalne mobilne mreže jer se vodilo računa o bezbjednosti akcija.

Odeljenje BL uvezano je sa policijskim jedinicama za brzo reagovanje i antiteroristička dejstva.  

Zbog tajnosti MUP je formirao i vlastite vazduhoplovne vlasti i uvelo tajnu evidenciju u kojoj su Hermesi 450 dobili brojčane oznake od 701 do 703 (neki izvori tvrde da je postojala četvrta letjelica koja je uništena u udesu) i kasnije MAP-7781 do MAP-7783.

(NN/SB)