Glavni junak naše današnje priče je Franjo Kluz, partizanski pilot, oficir Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i jedan od osnivača avijacije NOVJ-a.

Kluz je rođen 18. septembra 1913. godine u Jošiku kod Bosanske Dubice.

Poslije završetka škole u Bosanskoj Dubici i kraćeg pisarskog staža u advokatskom uredu, Kluz je stupio u vojnu avijaciju, gdje završava mehaničarsku, a 1939. godine i pilotsku podoficirsku školu. Početak rata na prostoru Kraljevine Jugoslavije u aprilu 1941. zatekao ga je kao pilota izviđačke eskadrile u Rajlovcu.

Poslije kapitulacije Jugoslavije, raspoređen je u Zrakoplovstvo NDH, ali se ubrzo povezuje s narodnooslobodilačkim pokretom u Banjoj Luci, gdje je pokretu davao pomoć u novcu, oružju i drugom materijalu, čekajući priliku za prelet na oslobođenu teritoriju. Poslije opsežnih priprema, kojima su rukovodili banjalučka partijska organizacija i Operativni štab za Bosansku krajinu, Kluz je 23. maja 1942. godine avionom Potez 25 sletio na stazu Urije kod Prijedora. Istog dana je preletio i Rudi Čajavec zajedno sa strijelcem Mišom Jazbecom s uzletišta u Banjoj Luci. To je bio početak stvaranja partizanske avijacije i jedan od prvih primjera u svijetu da pokret otpora u okupiranoj zemlji raspolaže vlastitim avionima.

S ranije pripremljenog uzletišta kod sela Međuvođe Kluz je, sa mehaničarom strijelcem Ivicom Mitračićem, izvršio dva borbena leta. Četvrtog juna 1942. godine bombama i vatrom iz mašinki napali su ustašku crnu legiju kod Međeđe, a 7. juna bombardirali su Bosanski Novi i Dvor i bacali letke nad Dubicom i Kostajnicom. Zbog neprijateljske ofanzive na Kozaru, Kluz i Mitračić, prebacili su se 14. juna na novo uzletište kod Lušci Palanke. Šestog jula 1942. godine, jedan njemački lovac otkrio je i zapalio Potez 25, što je onemogućilo daljnju akciju prvih partizanskih avijatičara, koji su se, u uvjetima neprijateljske nadmoći u zraku, uspjeli održati punih 45 dana, što je imalo znatan moralni i politički učinak.

Ostavši bez aviona, Kluz je ušao u sastav Operativnog štaba za Bosansku krajinu, gdje je ostao sve do novembra 1943. godine, kada se priključio Prvoj avijatičarskoj bazi u Livnu. Zajedno s ostalim pilotima koji su se tu okupili na poziv Vrhovnog štaba, prešao je u Italiju, pa u sjevernu Afriku, gdje je ušao u sastav 1. eskadrile NOVJ, koju su, poslije intenzivne obuke, saveznici naoružali lovcima Pitfire. U činu kapetana Kluz je u ovoj eskadrili, pored pilotske dužnosti, obavljao i funkciju političkog komesara.

Kao prvom partizanskom pilotu i iskusnom letaču, Kluzu je bilo povjereno da, kao pratilac zapovjednika eskadrile, majora Protića, izvrši prvi borbeni zadatak ove eskadrile 18. oktobra 1944. godine. Od tada iz zračne luke u Cani u Italiji, a kasnije iz baze na oslobođenom otoku Visu, Kluz je izvršio više borbenih letova, napadajući njemačke snage u Dalmaciji i dijelovima Bosne i Hercegovine te osiguravajući lovačku zaštitu partizanskim i savezničkim avionima.

Poginuo je na današnji dan 1944. godine, kada ga je iznad Omiša, prilikom bitke za Brač, kao vođu četvorke "Spitfirea", oborila njemačka protuzračna odbrana, 

Legendarni pilot Franjo Kluz narodnim herojem proglašen je 18. maja 1948. godine.

(SB)