"Restitucija imovine srpske kraljevske porodice Karađorđević u Crnoj Gori nije pitanje pravne osnove, već političke volje", kazao je za Radio Slobodna Evropa RSE srpski prestolonasljednik Aleksandar Karađorđević.

“Ovdje nije tema imovina kraljevske porodice, već pitanje privatnog vlasništva”, navodi Karađorđević u pisanoj izjavi.

Karađorđevići su 2005. podnijeli zahtjev za vraćanje nekretnina koje su im oduzete 1947. odlukom Narodne skupštine Federativne narodne republike Jugoslavije.

Tema vraćanja imovine Karađorđevićima aktuelizovana je izjavom predsjednika opštine Budva Marka Carevića od 14. jula da Crna Gora treba da im vrati imovinu koju je, kako smatra, bespravno oduzela, što je dan kasnije potvrdio i za RSE.

“Očekujem da će nova vlast raditi u interesu države i građana te da će napraviti pravni sistem u kojem će pravo funkcionisati kako treba. Tu samo treba dobra volja i logika. Ja ne odlučujem, ali ako se budem pitao, javno iznosim svoj stav, jer sam i došao da mijenjam nabolje”, kazao je Carević za RSE.

Carević je iz Demokratskog fronta (DF), koji je najjača snaga parlamentarne većine koja je osvojila vlast na izborima u augustu prošle godine, zajedno s Demokratama i Građanskim pokretom URA.

Na tim izborima vlast je, nakon tri decenije, izgubila Demokratska partija socijalista (DPS), koja je imala negativan stav prema zahtjevima Karađorđevića da im se vrati imovina u Crnoj Gori.

Na pitanje RSE da li očekuje da promjena vlasti u Crnoj Gori utječe na proces restitucije, srpski prestolonasljednik nije konkretno odgovorio.

“Situacija je ista kao što je bila i prethodnih godina – uvijek je bilo u rukama Vlade da učini pravu stvar”, naveo je Karađorđević.

Vlada i Ministarstvo finansija, u čijem se resoru imovinska pitanja, nisu odgovorili na pitanje RSE kakav je njihov stav povodom zahtjeva Karađorđevića za povrat imovine.

Koalicioni partneri također kritikuju

Carevićev stav da država treba da vrati imovinu Karađorđevićima naišao je na negativne reakcije njegovih koalicionih partnera iz Demokrata.

Predsjednik Skupštine opštine Budva Krsto Radović iz Demokrata ogradio se od Carevićeve izjave da Crna Gora treba vratiti nekretnine Karađorđevićima.

“Osim ukoliko u međuvremenu nije postao pravni zastupnik porodice Karađorđević pa je ojačao pravni tim koji ih zastupa, predvođen Anom Kolarević, sestrom predsjednika države Mila Đukanovića“, poručio je Radović.

U kancelariji Ane Đukanović za RSE rečeno je da su oni ranije zastupali srpsku kraljevsku porodicu, ali da je ta saradnja završena prije nekoliko godina.

Oglasio se i predsjednik Parlamenta, lider Demokrata Aleksa Bečić.

“Ja sam uvijek pobornik bratskih odnosa, ali koga biram između Petrovića i Karađorđevića, uvijek i na svakom mjestu Petroviće. Ako je nekome nešto nejasno u dijelu prava, ima nadležne organe, sudove”, kazao je Bečić povodom Carevićeve izjave.

Naime, nakon Prvog svjetskog rata, crnogorska dinastija Petrović je protjerana, a Crna Gora je prisajedinjena Kraljevini Srbiji, kojom su vladali Karađorđevići. Nakon toga, kao dio Srbije je ušla u novoformiranu Kraljevinu Srba Hrvata i Slovenaca.

Parlament Crne Gore je u novembru 2018. usvojio Rezoluciju kojom se konstatuje da je nelegalna i nelegitimna Podgorička skupština, sastavljena nakon Prvog svjetskog rata 1918, bila instrument kojim je izvršen prevrat u Crnoj Gori, ukinut njen dotadašnji suverenitet, a teritorija Crne Gore prisajedinjena Kraljevini Srbiji, nasilno detronizovan kralj Nikola I Petrović Njegoš i omogućeno nezakonito ukidanje autokefalnosti Crnogorske crkve.

Iz vladajućeg pokreta URA, pak, pozivaju na oprez. Poslanica URA-e iz Budve Božena Jelušić kaže da je restitucija kao proces neupitna.

“Što se konkretno imanja Karađorđevića tiče, upravo zbog toga što je u pitanju sticanje sa pozicije moći, što tu postoji još mnogo drugih elemenata koje treba uzeti u obzir, mislim da je ovakva jedna brzina ili jedna vrsta senzacionalizma sa kojim se ovom problemu pristupa, indikativna. Čini mi se da treba biti oprezan”, ocjenjuje Jelušić za RSE.

Iz vrha Carevićevog DF-a nisu se oglašavali ovim povodom.

Opozicija oštro reaguje

Iz opozicije su kazali da vlast želi da vrati državnu imovinu onima čiji su preci okupirali Crnu Goru.

Iz Socijaldemokratske partije (SDP) poručili su Careviću da mu ne priliči da “kao uzurpator tumači pravo”, aludirajući na objavu Istraživačkog centra MANS iz 2020. da je poljoprivredni kompleks kod Budve nezakonito napravio na pola miliona kvadrata državnog zemljišta.

“Umjesto da vrati uzurpiranu imovinu na kojoj je razvio biznis, Carević dijeli lekcije i želi da po istom principu krčmi državnu imovinu na Svetom Stefanu i Miločeru i da je, bez odluka pravosudnih organa, vrati onima čiji su preci okupirali Crnu Goru. Onima koji Crnoj Gori i Crnogorcima duguju vječno izvinjenje za okupaciju zemlje i ukidanje Crnogorske pravoslavne crkve”, navodi se u saopštenju SDP-a.

Iz budvanskog DPS-a poručili su Careviću da je prvi u redu za vraćanje otete državne imovine.

“Što se tiče otimanja zemljišta države Crne Gore, poručujemo Careviću da je s tom praksom završeno 21. maja 2006. godine, te da će se stvari u narednom periodu na ovu temu odvijati isključivo u smjeru suprotnom od ovog kojeg on priželjkuje”, saopštili su iz DPS-a.

A što traže Karađorđevići?

Zahtjevom za restituciju porodica Karađorđević traži vilu “Miločer”, veliki dio Miločerskog parka, parcele u Pržnom i na Svetom Stefanu te kuću na Cetinju i objekt u Rijeci Crnojevića.

Vraćanje imovine bivšim vlasnicima u Crnoj Gori je propisano Zakonom o restituciji iz 2004. godine, a provodi ga Komisija za povraćaj i obeštećenje, koja je dio Ministarstva finansija.

Komisija je dva puta odbila zahtjev kraljevske porodice 2007. i 2012. godine, nakon čega su Karađorđevići uložili žalbu.

“Nakon žalbi koje smo podnijeli i provedenih sudskih postupaka, oba puta je sud poništio ove odluke i vratio postupak Komisiji za restituciju, gdje je još u toku prvostepeni postupak”, navodi se u dopisu Karađorđevića.

Mještani i imovina Karađorđevića

Pojedini mještani 2017. godine prvi put su saznali da se u zahtjevu Karađorđevića spominje i njihova imovina, iako kažu da generacijama posjeduju uredna dokumenta o vlasništvu.

Povodom aktuelnog slučaja, nevladino udruženje “Za ljepši Sveti Stefan” poručilo je predsjedniku opštine Budva da se ostavi Paštrovića te da prestane da uređuje njihovo dvorište.

“Gospodin Carević je u maniru populističkih političara i skandaloznim poluinformacijama istupio ispred Pastrovića, da nam on lično uređuje dvorište, pozivajući državne organe da izvrše restituciju imovine Karađorđevića. Ovim putem smo izazvani na oštru reakciju i poručujemo mu da se ostavi Paštrovića”, poručili su iz nevladine organizacije.

Dodaju da je pleme Paštrovića, koje naseljava taj dio Budve, tokom historije bilo lojalno srpskoj dinastiji Karađorđevića.

Ko gazduje imovinom koju Karađorđevići potražuju?

Najveći dio nekretnina koje Karađorđevići potražuju je u vlasništvu države Crne Gore, preko većinskog udjela u akcionarskom društvu “Sveti Stefan hoteli”, koje njima upravlja.

Hotelski kompleksi Sveti Stefan i Miločer dati su 2007. u dugogodišnji zakup kompaniji "Adriatic Properties", koja ih je rekonstruisala, a na parceli koju, također, potražuju Karađorđevići, gradi novi hotel sa pet zvjezdica i apartmanima.

Carevićeva izjava o njihovom vraćanju srpskoj kraljevskoj porodici dolazi u vrijeme kada su ti ekskluzivni hoteli zatvoreni tokom sezone, prvi put od kada ih je zakupio strani investitor.

Zatvaranju je prethodilo nekoliko protesta dijela mještana koji su, uz učešće Carevića i drugih opštinskih čelnika, blokirali rad gradilišta, protiveći se izgradnji hotela i apartmana i zahtijevajući bezuslovan pristup hotelskim plažama.

Šta je s nekadašnjom imovinom Karađorđevića u drugim državama?

Aleksandar Karađorđević i njegova porodica vratili su se u Saveznu republiku Jugoslaviju (koju su tada činili Crna Gora i Srbija) u julu 2001., nakon što je tri mjeseca ranije u skupštini te zemlje usvojen Zakon o ukidanju ukaza iz 1947. godine.

“U članu dva Zakona je ustanovljeno da će uslovi za povraćaj oduzete imovine biti uređeni posebnim zakonom. Do danas, ništa nije vraćeno niti je usvojen bilo kakav poseban zakon”, navodi Karađorđević u dopisu RSE.

Osim u Crnoj Gori, potomci Karađorđevića tvrde da polažu pravo na imovinu u Sjevernoj Makedoniji (Demir Kapija) i Sloveniji (na Bledu, Bohinju i Brdu kod Kranja).

Pokušaj da Karađorđevići vrate posjed na Brdu kod Kranja nije uspio, jer je Slovenija imala zakon po ugledu na Francusku i slične zemlje, kojim se imovina vraća ukoliko je u pitanju porodično naslijeđe, ali ne i u slučajevima kraljevskih posjeda.