Jovanka Budisavljević Broz bila je supruga jugoslavenskog predsjednika Josipa Broza Tita. Bili su u braku od 1952. do njegove smrti 1980. Imala je čin potpukovnice Jugoslovenske narodne armije.

Kao drugo od ukupno petero djece Jovanka je rođena 7. decembra 1924. u selu Pećane, u Lici.

Drugi svjetski rat izbija kad je Jovanka imala 15 godina. Njena porodica bila je primorana pobjeći pred Ustaškim režimom koji je preuzeo vlast u, Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Sa 17 godina Jovanka stupa u Savez komunističke omladine Jugoslavije. Godine 1943. ranjena je u nogu i obolila od tifusa. Iste godine poginuo je njen najstariji brat Maksim, a otac umro od tifusa. U 21. godini Jovanka je dobila dva Ordena za hrabrost, a od 1941. bila je nosilac Partizanske spomenice, najvećeg priznanja za ratne zasluge i učešće u narodnooslobodilačkoj borbi.

Kako se mlada partizanka iz Like udala za Tita nije sasvim jasno. Prema jednoj verziji, odmah po završetku Drugog svjetskog rata, ministar unutrašnjih poslova Aleksandar Ranković zatražio je od republičkih podsekretara da mu pošalju grupu provjerenih djevojaka za rad u Maršalovom kabinetu. Od oko 50 kandidatkinja, Ranković je navodno odabrao pet djevojaka i lično ih predstavio Titu kome se dopala partizanka Jovanka Budisavljević. Tada je imala 24 godine. Ovu verziju potvrdio je general Đoko Jovanić, koji je bio na čelu jugoslavenske Kontra-obavještajne službe, prema kojoj je upravo on odgovorio na Rankovićev zahtjev i predložio Jovanku za Titovu suradnicu.

Poslije smrti velike Titove ljubavi Davorjanke Paunović 1946, Jovanka je postala Titova osobna tajnica.

Tajno vjenčanje desilo se 15. aprila 1952. u Titovoj vili Dunavka u Iloku s Aleksandrom Rankovićem kao mladoženjenim kumom i generalom Ivanom Gošnjakom kao mladinim kumom.

Tito je tada imao 60, a Jovanka 28 godina. Zvanično otkrivanje kao prve dame odigralo se godinu nakon vjenčanja. Novinari su saznali za sklopljeni brak iz pozivnice za prijem organiziranog u čast britanskog ministra vanjskih poslova.

Odnosi bračnog para počeli su se urušavati ranih 1970-ih. Njihov odnos postao je tema oštrih političkih rasprava. Jovanka je tvrdila da je pokušavala zaštititi svog ostarjelog supruga od raznih agenata. Smatrala je da su deset od jedanaest njegovih državnih sekretara agenti. Njeni protivnici su tvrdili suprotno, da je ona ta koja je radila protiv svog supruga.

Prema izveštaju iz 1988. napisanog za Predsjedništvo SFRJ, između 1974. i 1988, najviši jugoslavenski forumi su na 59 sastanaka raspravljali samo o Jovanki. Ovaj proces započeo je sam Tito 21. januara 1974. kada je naredio Savezu komunista Jugoslavije da osnuje specijalnu komisiju koja će proučavati "slučaj drugarice Jovanke".

Tih godina Jovanka je bila optuživana da je sovjetski špijun, za odavanje državne tajne, suradnju sa srpskim generalima, postavljanje i smjenjivanje najviših funkcionera, učestvovanje u zavjeri protiv Aleksandra Rankovića, te za planiranje državnog udara sa generalom Đokom Jovanićem sa ciljem uzurpiranja Maršalove uloge.

Prema Ivi Eteroviću, fotografu koji je imao višedecenijski pristup vladajućem jugoslavenskom paru, glavni krivci za razlaz Tita i Jovanke bili su Stane Dolanc i general Nikola Ljubičić.

Aprila 1975. godine Tito je napustio njihovu rezidenciju u Užičkoj 15 i sam se preselio u Beli dvor.

Jovanka je posljednji put viđena u javnosti 14. juna 1977. na zvaničnom prijemu norveškog premijera. Kasnije tog ljeta uhapšena je pod sumnjivim okolnostima. Nije bilo zvaničnog objašnjenja za njeno hapšenje.

Posljednje tri godine Titovog života nisu se vidjeli. Formalnog razvoda nije bilo. Bila je to tajna koju su svi znali, ali se o njoj javno nije govorilo. U svim državnim objavama Titove smrti i novinskim izveštajima bila je navedena kao Titova udovica. Nepuna tri mjeseca nakon Titove smrti 27. jula 1980, pripadnici tajne službe upali su u njen stan u Užičkoj 15. Ispreturali su stan, zaplijenili Jovankinu imovinu i prisilili je da se preseli na novu adresu.

Jovanka Broz, nakon teške bolesti, umrla je na današnji dan 2013. godine.

(SB)