Toplički ustanak 1917. godine bio je srpski ustanak protiv bugarske i austrougarske okupacije za vrijeme Prvog svjetskog rata. To je bio jedini "ustanak iza frontova", odnosno jedini ustanak u nekoj državi okupiranoj od Centralnih sila tokom cijelog Prvog svjetskog rata.

Izbijanju ustanka doprinijelo je više faktora, a na prvom mjestu brutalan režim u okupiranim oblastima. Neposredan povod ustanka je mobilizacija koju su bugarske vlasti htjele da izvrše na teritoriji Toplice.

Masovni ustanak je trajao od 21. februara do 25. marta 1917. godine. Ustanička vojska od petnaestak hiljada boraca sručila se u rano proljeće 1917. godine sa planina u ravnice i okupatorske garnizone, zarobila oko hiljadu bugarskih vojnika i oslobodila veliki dio južne Srbije.

Najveće borbe su vođene u dolini južne Morave, na Kopaoniku i na sjeveru Kosova. Da bi ugušile ustanak, centralne sile su morale sa frontova na Soči i Solunu povući čitave divizije.

Opštim narodnim ustankom je stvorena takozvana "Toplička slobodna republika", koja je trajala samo mjesec dana. Obuhvaćala je teritoriju Toplice, Jablanice, Jastrepca, istočnih i srednjih dijelova Kopaonika.

Ofenzivom centralnih sila u proljeće 1917. godine "toplička država" je slomljena. U samom topličkom okrugu do temelja je uništeno pedeset pet sela.

Tokom ustanka došlo je do sukoba ustaničkih vođa Koste Vojinovića Kosovca, koji je organizovao ustanak, i Koste Milovanovića Pećanca, kojeg je poslala srpska Vrhovna komanda da preuzme vodstvo. Bio je to zapravo nastavak sukoba koji su započeli kralj Petar i Dragutin Dimitrijević Apis, vođa zloglasne „Crne ruke“.

Dragutin Dimitrijević Apis

U jesen 1917. godine Toplički ustanak je konačno ugušen u krvi: okupatorski vojnici, najviše bugarski, ubijali su ne samo posljednje učesnike pobune, nego i žene, djecu, starce.

Prema službenim podacima Austro-Ugarske monarhije, pobijeno je oko 20.000 ljudi.

Pod izgovorom da ljude šalju u Sofiju, Bugari su vršili masovna strijeljanja. U niškom okrugu ubijeno je oko 100 svećenika. Tako je u Vranju i okolini ubijeno 3.500 ljudi, a u Surdulici oko 3.000 lica.

Teške zločine nad stanovništvom počinile su komite VMRO-a koje je vodio Todor Aleksandrov, oficir u bugarskoj vojsci.

(SB)