Ugledni beogradski advokat Čedomir Stojković, osnivač grupe Oktobar koja se bori protiv ruskog uticaja i hibridne okupacije Srbije, početkom godine je ustvrdio da je Srbija okupirana država i da Rusija može da izaziva konflikte “ovde“ jer je Srbiju pretvorila u svog poslušnika. Stojković je tada rekao i da je Wagner dio sistema Srbije, obrazlažući da je ova grupa “mobilisala i vrbovala u svoje redove ljude sa srpskim državljanstvom, ljude sa srpskim imenima i prezimenima, i oni rade za Wagner grupu. I to više nije nikakva tajna. Oni se fotografišu u centrima Wagner grupe, oni se slikaju sa amblemima Wagner grupe, oni nose simbole Wagner grupe, oni su Wagner grupa i oni imaju srpsko državljanstvo.“ Ukazao je da je interes Wagner grupe u Srbiji da kreira mrežu kontakata i strukturu stanovništva koja po komandi Moskve može da djeluje u interesu Moskve.

Piše: Dženana Karup Druško za Slobodnu Bosnu

Potvrda Stojkovićevim tvrdnjama je i informacija s kraja prošle godine da je Wagner u Srbiji otvorio “kulturno-informativni centar prijateljstva i saradnje Orlovi“. Tada je objavljeno i da je vođa Wagnera, Jevgenij Prigožin, biznismen i bliski suradnik ruskog predsjednika Vladimira Putina.

No, početkom ove godine, očito u duhu “zaokreta politike Beograda“ o čemu nas američki ambasador u Srbiji obavještava već mjesecima jer to, čini se, niko (osim njega) ne vidi, Aleksandar Vučić se početkom godine ogradio od Wagnera svodeći ga na isti nivo s NATO-om: “Da se udvaram Vagneru? Neću nikome da se udvaram, nemate šta da radite u Srbiji, ni vi ni NATO. Sa NATO-om moramo da sarađujemo jer ste vi Rusi napustili Kosovo, a sa vama (Rusima) sarađujemo jer smo prijatelji, jer nam pomažete u Savetu bezbednosti UN-a“.

Ruski plaćenici u Beogradu

Za razliku od predsjednika, Dragan Šormaz, član Glavnog odbora Srpske napredne stranke, izjavio je da su u demonstracijama, u ljeto 2020, u Beogradu učestvovali pripadnici grupe Wagner. Pozivajući se na diplomate iz ruske ambasade on je rekao i da su neki od njih uhapšeni, ali ove informacije nikad nisu zvanično potvrđene, niti je javnost ikad dobila informacije o tome da li su ruski plaćenici poslati na demonstracije u Beograd. Ali je zato Šormaz bio napadnut, uz brojne uvrede, drugih članova SNS-a.

Uz regularnu rusku vojsku Putin je za brojne intervencije koristio privatnu vojnu tvrtku Wagner koja je za potrebe Moskve obavljala prljave poslove u istočnoj Ukrajini, Libiji, Siriji i dijelovima Afrike, dok su u Rusiji službeno negirali bilo kakvu vezu s tom grupom plaćenika, koji se povezuju s masakrima i drugim kršenjima ljudskih prava. Međutim, u ukrajinskom ratu ovi plaćenici iznenada su izašli iz sjene i otvoreno su se slavili u ruskim državnim medijima kao heroji Putinove krvave invazije na Ukrajinu, što su oni koristili za angažiranje novih članova (i po ruskim zatvorima). Novi ruski diskurs oko Wagnera (javno prihvaćanje ove grupe) po The Washington Postu je bilo rezultat promašaja i pogrešnih procjena ruskih visokih političkih i vojnih čelnika, koji su pogrešno očekivali da će ruske službene oružane snage brzo osvojiti Ukrajinu.

U tekstu se dalje navodi da su se ruski čelnici opredijelili za lažni narativ o “specijalnoj vojnoj operaciji“, kako se naziva invazija na Ukrajinu u Rusiji, umjesto da priznaju da je Moskva u ratu, da su ruske okupacijske snage brzo spriječene u svom početnom pokušaju da zauzmu Kijev i sruše ukrajinsku vladu, kao i da su gubici u ljudstvu i opremi daleko veći od očekivanih što je rusko rukovodstvo natjeralo da zatraži pomoć Wagnerovih plaćenika, očvrsnulih u dugogodišnjim tajnim borbama u Donbasu i Siriji, te na drugim udaljenim lokacijama, iako se njihovom dolasku na ratište na početku suprotstavljao ministar odbrane Šojgu koji je zbog toga ušao u sukob s Prigožinom (osnivač i finansijski pokrovitelj Wagnera, poznat pod nadimkom Putinov kuhar jer se obogatio državnim ugovorima za catering usluge). Upravo u jeku ove popularnosti Wagner je na Telegram kanalu početkom decembra objavio da je u Srbiji formiran njihov rezidentni kulturno-informativni centar prijateljstva i saradnje pod nazivom “Orly“.

Grupa Wagner je na američkoj crnoj listi od juna 2017. godine zbog učestvovanja u sukobima u istočnoj Ukrajini, odnosno okupaciji Krima. Na evropskoj crnoj listi su od decembra 2021. godine zbog kršenja ljudskih prava u oružanim sukobima širom svijeta, gdje se povezuju s ratnim zločinima.

“Moli se bogu i drži se Rusije“

Russia Today, ruski medij (pod upravom Kremlja i na budžetu Ruske Federacije) koji je u Evropi zabranjen nakon ruske agresije na Ukrajinu nakon toga je u Srbiji pokrenuo portal i televiziju na srpskom jeziku. U januaru je ovaj portal objavio oglas pod naslovom “Vagnerovci objavili oglas za dobrovoljce, uslovi više nego primamljivi“ s pojedinostima za regrutiranje svih potencijalnih dobrovoljaca, uz detalje o uslovima za učešće u ratu, zaradi, obuci…

Ministar spoljnih poslova Srbije Ivica Dačić nonšalatno je ustvrdio da on nije čuo za takav oglas, ponavljajući zvanični stav Beograda da “Srbija kažnjava sve koji učestuju u ratnim dejstvima u inostranstvu“. Za razliku od neinformiranog ministra, ukrajinska ambasada u Beogradu je reagirala tražeći od Srbije da “hitno preduzme mjere“ kako bi zaustavila rusku propagandu i pozivanje dobrovoljaca u rat. “Iznenađen“ je bio i predsjednik Vučić, no Kendis Rondou iz vašingtonskog tink-tenka “Nova Amerika“ tvrdi da se srpski državljani godinama regrutiraju za Wagner grupu, a među njima su i veterani ratova 90-tih na Balkanu.

List Politico je, pozivajući se na tajne dokumente američkih zvaničnika, objavio da su Sjedinjene Države zabrinute zbog širenja ruske paravojne formacije Wagner van Rusije, prije svega u Srbiji. Kao razlog za zabrinutost navodi se pojačano prisustvo Wagnera koji su, prema pisanju Politica, u Beograd stigli “po nalogu“. Pozivajući druge zemlje da pomognu u obračunu s Wagnerom, John Kirby portparol Savjeta za nacionalnu bezbjednost, istakao je da ta grupa “čini zvjerstva širom svijeta“: “Ovo nema veze samo sa tim da se onemoguće da čine zvjerstva u Ukrajini, već širom svijeta“.

Dok je Wagner na zapadu na crnim listama zbog zvjerstava, masakara, ratnih zločina, koje su počinili širom svijeta, u Beogradu su im početkom godine oslikali murale članovi (desničarske) grupe “Narodna patrola“. Bez ikakvih reakcija bilo koga iz vlasti. Wagner je na svom Telegram kanalu objavio krajem prošle godine video uz komentar “patriotska akcija u Beogradu usred pogoršanja situacije na Kosovu“.

Radilo se o protestima koje je “Narodna pravda“ organizirala na graničnom prelazu Jarinje (Srbija i Kosovo) u decembru 2022. zbog u to vrijeme pojačanih tenzija na sjeveru Kosova, uz parolu “Moli se bogu i drži se Rusije“. Na protestima je bio i Damjan Knežević, vođa “Narodne patrole“. Samo mjesec prije toga, u novembru 2022. Knežević je posjetio vojno-tehnološki centar Wagnera u Rusiji izjavljujući da će “mnogi moji prijatelji“ biti “ponosni što sam imao čast da posjetim Wagner centar“.

Treninzi u Republici Srpskoj

U intervjuu koji je dao početkom prošle godine zagrebačkom Večernjem listu slovenački filozof Slavoj Žižek izjavio je da “specijalne ruske dobrovoljačke jedinice treniraju u Republici Srpskoj, da tamo postoji snažna, vojnička, čak obrambena ruska prisutnost, što u kontekstu rata u Ukrajini poprima novo značenje“. Pozivajući se na obavještajne podatke ministar sigurnosti BiH Selmo Cikotić je uoči proslave neustavnog Dana RS govorio o prisustvu grupe Wagner u Bosni i Hercegovini, dodajući da su oni “duže vrijeme prisutni na ovom prostoru“. Vagnerovci su povezivani i s akcijama (iza kojih je stajala SPC) u Crnoj Gori kojima je cilj bio promjena vlasti.

Wagner je po Stojkoviću i obaveštajna agencija, koja prikuplja informacije na Balkanu i dostavlja ih Rusiji: “Mi znamo da oni deluju i preko Srpsko-ruskog humantiratnog centra Niš.“ Uz to, kako je naveo, ”osnovano sumnjamo da je Aleksandar Vulin dao smernice da se delovanje Wagner grupe ne sprečava i to je direktan razlog zašto Rusija ovde mobiliše ljude i šalje ih u rat“. Stojković nema dilema da je “Aleksandar Vučić poslao Wagner grupu na proteste u Beogradu! Ilija Vuksanović, koji je napadao građane na protestu, pripadnik je srpskog dijela Wagner grupe (podružnica Narodne patrole) koja je bila prisutna tokom cijelog protesta sa namjerom da izazove nasilne incidente, a postupali su u dogovoru sa SNS-om. Wagner grupa, SNS i ambasada Ruske Federacije rade zajedno protiv demokratskih protesta u Srbiji.“

Zašto bi nas trebao zabrinuti sukob u Rusiji i navodni razlaz Prigožina i Putina? Prigožina je napravio Putin koji kontrolira sve tajne službe u Ruskoj Federaciji i vojsku, ali čak ni on, čini se, nije mogao iskontrolirati Prigožina i Wagner. Ukoliko je zaista postojao ozbiljan sukob, najbolje po ostatak Evrope bilo je da Putin riješi svoj problem, a najgore što se moglo desiti je da Prigožin s naoružanim i obučenim profesionalcima, spremnim na sve, ode iz Rusije i pređe u prijateljsku Bjelorusiju, kod, valjda, i najodanijeg Putinovog evropskog prijatelja Lukašenka. Nema nikakvih sumnji da je Lukašenko napravio veliku uslugu Putinu, na čemu mu se ovaj i zahvalio, no ko će Prigožina kontrolirati u Bjelorusiji? I ko će uopće u buduće kontrolirati ovu opasnu grupu ogrezlu u zločinima? Lukašenko? Ili, možda, ipak Putin? Puno je nepoznanica oko ovog sukoba, a još čudniji je rasplet. Samo dan nakon odlaska Prigožina i vagnerovaca u Bjelorusiju, ruski šef diplomatije Sergej Lavrov izjavio je da “Rusija zadržava kontrolu nad taktičkim nuklearnim oružjem koje će biti raspoređeno u Bjelorusiji“, istakavši da je to u skladu s “međunarodnim obavezama“.

Iako su, uglavnom, predstavljani kao vojna grupa, Stojković je upozorio da se Wagner bavi i obavještajnim poslovima, a prema jednom izvještaju o aktivnostima Wagnera u Africi to uključuje i ugovorne usluge za političare i države širom svijeta među kojima su prodaja oružja, formiranje ili oživljavanje medijskih kompanija širom Afrike, koncesije za rudnike i druge resurse (za Putina i(li) Prigožina?), zatim unajmljivanje evropskih neonacista (i drugih) da se uključe i utiču na izbore… S obzirom na prisustvo Wagnera i u Srbiji i u Bosni i Hercegovini teško da će promjene u Rusiji, ako se zaista radi o ozbiljno sukobu, proći bez posljedica po Zapadni Balkan.

Stojković je još ranije upozorio da “što se tiče razdruživanja Srbije i Rusije taj proces razdruživanja biće jednostavan isto koliko je jednostavno razdruživanje čoveka od tumora. Dakle, nimalo jednostavno, niti će se desiti bez intervencije nekog hirurga. Taj hirurg u ovom slučaju mora da bude Zapad, odnosno EU, Amerika i NATO“. Nema sumnje da su oni spremni na ovo razdruživanje, pogotovo u okolnostima kad Zapad na sve načine pokušava privući Vučića (kao glavno rješenje problema na Balkanu i smanjenje ruskog uticaja), no pitanje je koliko je duboko Wagner instaliran u Srbiji, direktno ili preko bratskih desničarskih organizacija, a time i u Bosni i Hercegovini, odnosno bh. enitetu Republika Srpska, s obzirom da je sve ove godine imao (prećutno) odobrenje vlasti i u Beogradu i u Banja Luci da vršlja po Balkanu jer je to odgovaralo njihovim politikama usklađenim s Kremljom.

Teško da u ovom trenutku iko može predvidjeti šta će se dalje dešavati s Prigožinom i Wagnerom, osim što se sa sigurnošću može tvrditi da oni, uz svo iskustvo i veze koje imaju po svijetu, neće otići u – penziju. Balkan je utoliko ranjiviji što je Wagner na ovim prostorima godinama prisutan i uključen u razne aktivnosti s dobro organiziranom i raširenom mrežom koja je bila pod kontrolom Kremlja. I to neće prestati preko noći. Razlaz Prigožina s Putinom, kako nam je to iz Kremlja zvanično prikazano, može značiti svojevrstan alibi Dodiku i Vučiću za sve buduće krize na Balkanu, od Republike Srpske, preko Crne Gore do Kosova. A Wagner, je li, Putin više ne kontrolira?

WAGNER U SRBIJI I BiH: Prijeti li Balkanu opasnost zbog sukoba u Rusiji? je izrađen/a uz podršku regionalnog projekta SMART Balkan – Civilno društvo za povezan Zapadni Balkan kojeg implementira Centar za promociju civilnog društva (CPCD), Center for Research and Policy Making (CRPM) i Institute for Democracy and Mediation (IDM) a finansijski podržava Ministarstvo vanjskih poslova Kraljevine Norveške.

Sadržaj WAGNER U SRBIJI I BiH: Prijeti li Balkanu opasnost zbog sukoba u Rusiji? je isključiva odgovornost Slobodne Bosne i ne odražava nužno stavove Centra za promociju civilnog društva, Center for Research and Policy Making (CRPM), Institute for Democracy and Mediation i Ministarsvta vanjskih poslova Kraljevine Norveške.