U vrijeme raznih kriza i brojnih populističkih političara, skoro da su zaboravljeni vizionari koji su nakon Drugog svjetskog rata, koji je razrušio Evropu, imali snage, hrabrosti, ali i vizije da izgrade novu Evropu, Evropu bez sukoba, i da postave temelje za današnju jedinstvenu Evropsku uniju. A ti temelji izgrađeni su na slobodi, demokraciji, ravnopravnosti, poštivanju ljudskog dostojanstva, ljudskih prava i vladavine prava, na solidarnosti i zaštiti svakoga.

Nesumnjivo da je i tada bilo onih koji nisu vjerovali da je Evropu, koja je dijelila zajedničku prošlost brojnih sukoba i mijenjanja granica, moguće ujediniti, kao što i danas postoje mnogi skeptici kada se govori o jedinstvu Evropske unije, no činjenice ih pobijaju: na tlu Evrope nije bilo sukoba nakon Drugog svjetskog rata, osim na njenoj periferiji nakon raspada SFRJ i SSSR-a (koje nakon dogovora na Jalti i nisu bile dio tog zapadnog svijeta), a ekonomsko blagostanje i slobode privlačile su i mnoge druge što potvrđuje stalno širenje Evropske unije.

Evropski vizionari

U septembru 1946. u govoru koji je održao na Univerzitetu u Zürichu Winston Churchill je predložio osnivanje Ujedinjenih država Evrope (po uzoru na SAD) pozivajući Evropljane da pokušaju zaboraviti strahote prošlosti i da se usmjere na budućnost, jer, kako je rekao, Evropa ne može živjeti u mržnji i žudjeti za osvetom zbog starih rana. Istakao je da prvi korak prema ponovnom uspostavljanju “evropske obitelji” trebaju biti pravda, opraštanje i slobode, jer “samo na taj način će stotine miliona građana osjetiti male radosti i nade zbog kojih vrijedi živjeti”.

“Budućnost se neće izgraditi silom ni željom za osvajanjem. Izgradit će se strpljivim primjenjivanjem demokratskih metoda, u konstruktivnom duhu dogovora i poštovanjem slobode,” riječi su Alcide De Gasperija, prvog talijanskog poslijeratnog premijera koji je imao ključnu ulogu u obnovi svoje zemlje i koji je smatrao da je za održavanje mira najvažnija međunarodna suradnja. Upravo De Gasperi je najzaslužniji što se Italija pridružila američkom Marshallovom planu i NATO-u što je bio ogroman uspjeh s obzirom na talijansku ratnu prošlost pod Musolinijem, ali i poslijeratnu jaku komunističku partiju koja je u to vrijeme bila najveća na području zapadne Evrope.

Prvi, revolucionarni korak na putu ka ujedinjenju Evrope napravljen je 1950. godine osnivanjem Evropske zajednice za ugljen i čelik nakon što je francuska vlada predložila Schumanov plan koji je podrazumijevao stvaranje jedne institucije pod čijom ingerencijom bi bila proizvodnja ugljena i čelika u Francuskoj i Njemačkoj. Schuman je ustvari obradio ideju Jeana Monneta koji je smatrao da ekonomska integracija treba prethoditi političkom ujedinjenju, uvidjevši tenzije koje su počele rasti među ljudima nakon okončanja rata.

“Proteklih desetljeća i stoljeća ugljen i čelik imali su razornu ulogu u mnogim sukobima među narodima Evrope jer su se koristili za proizvodnju oružja. Nadajmo se da će ih ugljen i čelik sada ujediniti i potaknuti da razmišljaju i djeluju zajedno”, izjavio je tadašnji njemački kancelar Konrad Adenauer. Deveti maj 1950. slavi se kao rođendan ujedinjene Evrope, a Schumanov plan prihvatile su Belgija, Nizozemska, Luksenburg, Italija i Njemačka.

Paul Henri Spaak, belgijski ministar vanjskih poslova predstavio je 1955. izvještaj Komiteta koji je vodio: “Evropa koju Vam predlažemo nije ni federalna ni konfederalna. U našem zajedničkom radu, zaboravili smo na osobne ambicije i zanemarili školske svađe. Uzimamo tu slobodu da mislimo da smo pripremili stvaranje Zajednice koja je vođena zakonima za koje, iz iskustva drugih zemalja, sa sigurnošću možemo reći da su funkcionalna, ali koja također sadrže nove i originalne ideje, posebno prilagođene situacijama koje se nameću pred novu tvorevinu... Donijeli smo odluku da pokušamo izvesti ovaj veliki pothvat koji mora, ako bude uspio, a uspjet će, dozvoliti nam da spasimo ono što imamo zajedničko, što nam je najdraže i što je najljepše.“ Slijedilo je formiranje Evropske ekonomske zajednici i Evropske zajednice za atomsku energiju.

Slobode i standardi

U Maastrichtu je 7. februara 1992. godine potpisan ugovor kojim je formirana Evropska unija a temelj su joj bila tri stuba: zajednički segment, vanjska politika i sigurnost, pravosuđe i unutrašnji poslovi. Evropska unija je proteklih godina dokazala da je bedem političke stabilnosti, demokratije i sigurnosti, sila koja ima uticaj širom svijeta i koja se može nositi s globalnim problemima. Svojim građanima je obezbjedila zavidne slobode i standard. Njene članice kroz Uniju jačaju svoje međunarodne pozicije i sigurnost.

Kako navodi dr. Bojana Lakičević-Đuranović: “Evropska unija omogućava svojim zemljama slobodnu saradnju i u oblasti suzbijanja bilo koje vrste kriminala. Na taj način, pruža im veću zaštitu nego što bi te zemlje mogle obezbijediti sebi, naročito posmatrano iz konteksta manjih država“. Uz to, članstvo ima ekonomske benefite kroz fondove, ali i velike koristi od carinske i monetarne unije, dok “pristupanje Šengenu znači učinkovitu koordinaciju policije, carine i pravosuđa na nacionalnom nivou, odnosno saradnju tih službi na nivou EU“, smatra Lakičević-Đuranović ističući: “U sklopu područja pravda, sloboda i sigurnost su promovisanje ideje građanstva i temeljnih prava, jačanje evropskog zakona i pravde, razvoj unutrašnjih mehanizama sigurnosti, pristup Evropi u globalnom svijetu“.

Po Lakičević-Đuranović “osim navedenih prednosti koje su izdvojene kao ključne, treba napomenuti da je jako dugačak spisak oblasti koje EU pokriva, u kojima je moguće državama i njihovim građanima da profitiraju i pritom budu dio jednog takvog entiteta“, među kojima su zdravstvo, mediji, poljoprivredna politika, socijalna, politika zapošljavanja…

Strateški ciljevi BiH

Nakon okončanja sukoba na prostoru SFRJ, Evropsko vijeće je 1999. na sastanku u Kelnu potvrdilo spremnost Evropske unije da pruži mogućnosti državama Zapadnog Balkana za potpunu integraciju i članstvo u Evropskoj uniji.

Prema zvaničnoj stranici Parlamenta FBiH “jedan od osnovnih strateških ciljeva Bosne i Hercegovine je postizanje punopravnog članstva u Europskoj uniji“. Međutim, pridruživanje može uslijediti jedino ako država koja je podnijela zahtjev ispuni sve kriterije pridruživanja, kako se navodi na stranici Parlamenta BiH, što podrazumijeva “politički stabilne institucije koje garantiraju demokratiju, vladavinu zakona, poštivanje ljudskih prava, te prava i zaštitu manjina; ekonomski funkcionalna tržišna ekonomija i kapaciteti koji su sposobni da se izbore s konkurencijom i uslovima koji vladaju na tržištu EU; sposobnost da se preuzmu obaveze koje proizilaze iz članstva, uključujući posvećenost političkim, ekonomskim i monetarnim ciljevima EU; usvajanje evropske pravne tečevine (acquis communautaire) i njeno efikasno provođenje kroz odgovarajuće administrativne i pravosudne strukture“. BiH nikad od 1999. godine do danas nije ispunila te uslove.

Profesorica evropskih studija na Fakultetu političkih nauka u Sarajevu, Nedžma Džananović Miraščija smatra da BiH, ne samo da ne uspijeva da se izbori s postavljenim uvjetima, već se ti uvjeti kompliciraju kako se komplicira situacija na Zapadnom Balkanu.

Devetog maja, na Dan Evrope, u centru Banja Luke je organiziran mimohod “besmrtnog puka“ u kojem su sudjelovali Milorad Dodik i ruski ambasador u BiH Igor Kalabuhov koji je u maju 2022. građanima BiH sugerirao da razmisle je li im potrebno članstvo u EU jer je Unija “institucionalno i moralno” već “ionako degradirana pa potencijalnim novim članicama ne nudi ništa dobro a oduzima im suverenitet“. U autorskom tekstu za Glas srpske Kalabuhov je napisao kako su sankcije nametnute Rusiji zbog agresije na Ukrajinu zapravo dokaz da je Zapad izgubio sve moralne orijentire.

Taoci Dodikove politike

Kada je Evropska komisija dala preporuku da BiH dobije kandidatski status za članstvo u EU, Dodik je prokomentirao: “To nije dobra vijest“, naglašavajući kako će on nastaviti raditi na učvršćivanju statusa Republike Srpske kao samostalne države što je, naravno, u suprotnosti sa svim uvjetima i standardima Evropske unije i zbog čega Dodik nema apsolutno nikakvog interesa da BiH postane članica Unije. Istakao je da su njemu neprihvatljiva najmanje tri od 14 reformskih prioriteta jasno poručujući da od evropskih integracija BiH dok je on na vlasti – nema ništa. No, kritikujući politiku EU prema Rusiji i Kosovu jasno je poručio da će svoju politiku ravnati prema tome, priznajući da njemu BiH “samo stvara probleme“.

Zbog politike Milorada Dodika, predsjednika Republike Srpske, ispaštaju svi građani BiH, jer osim što BiH nema nikakvih šansi da provede reforme i približi se članstvu u EU, sredstva EU su blokirana za BiH: “Blokada je u toku zbog RS-a, zbog projekata koji su blokirani zbog Dodika, ali zbog tih blokada pate i svi građani Federacije BiH, jer jednostavno novac neće doći nigdje“, jasno je objasnila Željana Zovko, potpredsjednica Odbora za vanjske poslove i Delegacije za odnose s Bosnom i Hercegovinom i Kosovom Europskog parlamenta, dodavši da “Dodik svojim odlascima Putinu stavlja čitavu BiH na crnu listu i na tapet jedne zemlje koja postaje siroče za predpristupne fondove. Onda se blokirajući Republiku Srpsku i blokirajući njega, sve to odražava na čitavu BiH. I ovo što je BiH dobila kandidaturu za EU ništa ne znači ukoliko se ne otvore pregovori“.

Nakon nedavnog boravka u Rusiji, gdje ga je primio najviši politički vrh, Dodik je jasno poručio: “Putin je zaslužan za razvijanje i učvršćivanje suradnje i političkih i prijateljskih odnosa Republike Srpske i Rusije. Ima zasluga na polju javnih djelatnosti kojima se doprinosi sveukupnom i obostranom političkom, ekonomskom, društvenom i privrednom rastu i razvoju“. Zbog čega je Putinu uručio ordena najvišeg reda RS-a. Banjalučka analitičarka Tanja Topić nema dilema da je “odlikovanje Putinu veliki šamar predstavnicima Europske unije i svima onima koji su povjerovali da se Dodik preko noći pretvorio u konstruktivnog igrača.“

Tokom zadnjeg boravka u Moskvi Dodik je isticao rusko-srpsko prijateljstvo u čemu je imao podršku Putina, Lavrova i Patruševa s kojima se susreo. Možda će od toga imati i neke benifite kroz “poslove“ koje je dogovorio, kako je tvrdio, no građani Republike Srpske ostaju među najsiromašnijima u Evropi i bolju budućnost za sebe i svoju djecu masovno traže na drugom mjestu. Iako istraživanja pokazuju da su protiv EU i da podržavaju Rusiju niko od njih se ne odlučuje za novi život u Ruskoj Federaciji, nego upravo u – Evropi. Naravno da je to zbog uvjeta, sloboda, ekonomske i svake druge sigurnosti koje Evropa nudi svojim građanima. I građani Federacije i građani Republike Srpske taoci su proruske politike Milorada Dodika. Izgradnjom i jačanjem državnih institucija i vladavinom prava, kao i ispunjavanjem drugih uslova EU, nesumnjivo bi bila osigurana puno bolja budućnost svim građanima BiH.

Ekipa Slobodne Bosne

(Ovaj sadržaj objavljen je u okviru projekta EU Media Reportages 2023 koji finansijski podržava EUSR u BiH. Stavovi izraženi u tekstu ne odražavaju nužno i stavove EUSR-a u BiH")