Piše: Janusz BUGAJSKI (Istraga)

Vidljivo je rastuće razočaranje politikom američke administracije na Zapadnom Balkanu. Nakon izbora Joe Bidena u novembru 2020. postojao je široko rasprostranjen osjećaj da će neriješeni problemi i sukobi biti brzo riješeni i da će se region suočiti sa pozitivnijom budućnošću, uključujući jasniju mapu puta ka članstvu u EU. Umjesto toga, sada se čini da je region otet od strane etnonacionalističkih snaga koje se predstavljaju kao demokrate, a Vašington je ili podlegao njihovoj agendi ili je ometen hitnijim globalnim krizama.

Frustracija u Vašingtonu i Briselu takođe raste već nekoliko godina u rješavanju preostalih regionalnih sporova. Dvije decenije nakon jugoslovenskih ratova, Bosna i Hercegovina ostaje duboko podijeljena i institucionalno nefunkcionalna, Srbija nije uspjela da prizna državnost Kosova, a Crna Gora se suočava sa velikim izazovom za svoju nezavisnost. Predloženi su različiti planovi za rješavanje nastalih sukoba, uključujući teritorijalnu razmjenu i prilagođavanje granica kako bi se izgradile etnički homogenije države, ali bez ikakvog uspjeha usred strahovanja da bi to moglo da izazove nove oružane sukobe.

Bez obzira na to, razvoj događaja tokom prošle godine ukazuje na to da je možda napravljen nacrt između Vašingtona i Brisela za novo regionalno rješenje. Navodni plan je zasnovan na premisi da je srž sukoba između Srba i Albanaca, a da su Hrvati treći glavni regionalni akter. Ako se ovi sporovi mogu riješiti, onda će Zapadni Balkan očigledno biti svjedok produženog perioda mira i stabilnosti. Umjesto promjena granica, podjela i teritorijalnih apsorpcija, cilj je tripartitna podjela regionalnog uticaja koja bi očigledno zadovoljila Beograd, Zagreb i Tiranu.

Brojne zapadne inicijative tokom protekle godine daju vjeru da takav plan postoji. To uključuje izborne promjene u Bosni i Hercegovini koje favorizuju hrvatske nacionaliste, planirano stvaranje srpskog opštinskog udruženja na Kosovu koje favorizuje srpske nacionaliste i vladu u Crnoj Gori koja legitimiše rast uticaja srpskih nacionalista na državne institucije.

Suština tripartitnog plana je da se Beograd, Zagreb i Tirana nagrade političkim i ekonomskim uticajem na manje susjedne države i direktnijom kontrolom srodnog stanovništva u susjednim zemljama. Dakle, uz pomoć izborne manipulacije Hrvatskoj će biti omogućeno da koristi HDZ za blokiranje vlasti u Sarajevu i bez stvaranja posebnog hrvatskog entiteta u Bosni i Hercegovini. Visoki predstavnik Christian Schmidt je bio duboko saučesnik u ovom procesu uprkos upornim tvrdnjama da on jednostavno promoviše razvoj demokratskog izbornog sistema.

Prema planu, Srbija bi u velikoj mjeri dominirala srpskim entitetom u Bosni i Hercegovini, čak i bez formalne podjele i apsorpcije. Srpski i hrvatski nacionalisti mogli bi zajednički paralizovati centralne državne organe u Bosni, dok bi Zagreb i Beograd mogli da sarađuju na drugim regionalnim inicijativama koje bi bile od koristi i jednima i drugima, bez obzira na interese Bošnjaka.

Preko svojih saveznika i opunomoćenika, Beograd bi takođe bio ovlašćen da, uz pomoć pravoslavne crkve i srpskih nacionalističkih predstavnika u parlamentu i vladi, sprovodi srbizaciju Crne Gore. Istovremeno bi mogao da razvije inicijativu „Otvoreni Balkan“ uz podsticaj SAD i EU kako bi se dobio dublji regionalni ekonomski uticaj. Srbija bi mogla da iskoristi opštinsko udruženje i srpske delegate u parlamentu i vladi da blokira sve odluke Prištine koje Beograd ne odobrava. Vučićeva vlada bi tada mogla da tvrdi da je Srbija obuhvatila srpsko stanovništvo širom Kosova čak i bez formalnog povratka teritorije ili priznanja države Kosovo.

Albanija bi takođe stekla veći regionalni uticaj kroz bliže veze sa Kosovom čak i bez stvarnih teritorijalnih ili institucionalnih spajanja. Tirana bi mogla da tvrdi da je uspostavila veću „etničku Albaniju“ u skladu sa istorijskim težnjama iako granice nisu formalno promijenjene. Čak bi i Crna Gora i Sjeverna Makedonija mogle biti upletene u ovaj proces zauzimanja države ako albanske stranke u obje zemlje zatraže veću autonomiju preko svojih opštinskih ili okružnih udruženja po srpskom modelu na Kosovu zajedno sa bližim vezama sa Albanijom.

Tripartitni plan bi navodno obezbjedio dominaciju tri regionalne sile, a pod međunarodnim pritiskom bi se očekivalo da se manje države povinuju kako bi se obezbjedila regionalna stabilnost. Ipak, uprkos uzvišenim nadama njenih autora, tripartitna šema takođe sadrži tri ozbiljna defekta koji će vjerovatno izazvati nove sukobe i kolektivno nasilje.

Prvo, Crnogorci, Bošnjaci i Kosovari, čiji su izraziti nacionalni i državni identiteti ojačani od raspada Jugoslavije kroz međunarodno priznanje, oduprijeće se svakom pokušaju ograničavanja njihove nezavisnosti. Proces njihovog potčinjavanja svim širim političkim i ekonomskim aranžmanima biće opterećen opozicijom i nacionalnim otporom koji podriva multietničnost i demokratski razvoj. Paradoksalno, pokušaji Zapada da umire većinske nacije biće u suprotnosti i suprotstavljeni zapadnoj agendi promocije demokratije i građanskih prava.

Drugo, Srbija, Hrvatska i Albanija mogu protumačiti tripartitni plan koji su očigledno odobrili Vašington i Brisel kao samo početni korak i zeleno svijetlo ka potpunim teritorijalnim zaplijenama. Do novog procesa podjele neće doći preko noći, ali bi se mogao ubrzati jer se Bošnjaci, Kosovari i Crnogorci aktivno odupiru pritisku velikih susjeda. Međuetnički sukobi izazvani pokušajima političke dominacije daće Beogradu, Zagrebu i Tirani još više izgovora da nasilno intervenišu i navodno zaštite svoje etničke sunarodnike.

Treći negativan rezultat tripartitnog plana omogućio bi dublji subverzivni prodor Moskve jer njeguje više klijenata Zapadnog Balkana. Kremlj bi uživao u prilici uticajne srpske države koja bi mogla da potkopa NATO alijansu i imao bi veći prostor da podriva hrvatsku i albansku elitu. U stvari, zapadni plan osmišljen da trajno riješi sve neriješene sporove bi u praksi izazvao nove regionalne sukobe i preokrenuo veliki dio napretka koji je postignut u protekle dvije decenije.