Nakon što je Američka ambasada u BiH u posljednjih nekoliko saopćenja zauzela jasan stav o “dogovoru“ petorke u Laktašima, podsjećajući ih na demokratske vrijednosti i vladavinu prava (što je osnov i 14 uvjeta Evropske komisije stavljenih pred BiH, sad smanjenih na 3+1), ukazujući na opstrukcije Dragana Čovića (Izborni zakon BiH i južna plinska interkonekcija), te označavajući Milorada Dodika “glavnom preprekom evropskoj budućnosti BiH“, oglasila se i Ruska ambasada u BiH.

Piše: Dženana Karup Druško

U svom saopćenju (baziranom na istim tezama na kojima Kremlj od ruske agresije na Ukrajinu, čemu se usprotivio cijeli zapadni svijet, Globalni jug okreće protiv Zapada) – Rusi upozoravaju građane da su zapadni političari od Bosne i Hercegovine napravili koloniju “kolektivnog Zapada“ u kome provode neokolonijalnu politiku, a BiH pretvaraju u svog političkog podanika.

U prilog svojim tvrdnjama iz Ruske ambasade navode kako “visokorangirani zapadni posjetioci, koji su počeli često da posjećuju Sarajevo u prvi plan stavljaju zahtjeve za bespogovorno ispunjavanje zadataka EU i NATO-a, predstavljajući ulazak zemlje u ove blokove kao bezalternativnu perspektivu“. Ruska ambasada, zabrinuta za mir i sigurnost Balkana kao i suverenitet BiH koji joj oduzimaju zapadni političari, ističe da je Rusija garant Dejtonskog mirovnog sporazuma i član PIC-a, pri čemu očito Rusku Federaciju (i valjda BRICS) vidi kao alternativu za Bosnu i Hercegovinu.

Jačanje ruskog utjecaja

Šta je “bezalternativna perspektiva“, a šta alternativa za Bosnu i Hercegovinu?

Podsjetimo da je 2015. godine Vijeću sigurnosti UN-a podnesen (britanski) Prijedlog rezolucije o genocidu u Srebrenici što je izazvalo žestoke reakcije u Beogradu, a Tomislav Nikolić i Aleksandar Vučić su otvoreno pozivali Rusiju da to zaustavi. Tokom boravka Vladimira Putina, u januaru 2019. godine u Beogradu, kao predsjednik Srbije Vučić mu se  zahvalio za ruski veto u UN-u na britanski Prijedlog rezolucije o Srebrenici, ističući: “Srpski narod nikada neće zaboraviti da je Rusija 2015. godine po naredbi Putina stavila veto na rezoluciju Vijeća sigurnosti UN po kojoj su Srbi trebali da budu proglašeni za genocidni narod. Putin je tada zaštitio istinu i pravdu i zato imamo veliku odgovornost za sve što ćemo raditi u budućnosti.”

SAD i Velika Britanija oštro su reagirale na ruski veto koji je blokirao rezoluciju, označavajući ga “novom mrljom” na Vijeću sigurnosti UN-a. U Istočnom Sarajevu je, dvije godine kasnije, postavljena je spomen ploča ruskom ambasadoru u UN-u Vitaliju Čurkinu. Vojin Pavlović, predsjednik Udruženja građana “Istočna alternativa Republike Srpske”, koji su to (zvanično) inicirali, prilikom otkrivanja ploče rekao je da “na ovaj način žele da izraze duboku zahvalnost Čurkinu i Ruskoj Federaciji na nepokolebljivosti i principijelnoj borbi za istinu o ratu u BiH i sprečavanju ‘sramne i perfidne’ inicijative za usvajanje britanske rezolucije o Srebrenici, kojom su srpski narod željeli da proglase genocidnim“.

Blokiranje rezolucije o genocidu u Srebrenici u UN-u i ulogu koju je u tome imala Rusija Milivoj Bešlin, historičar iz Beograda, direktno povezuje s jačanjem ruskog uticaja u Srbiji i na Balkanu. Po njemu je ključnu ulogu za jačanje ruskog uticaja imao revizionistički narativ pokrenut (prvo) o II svjetskom ratu, prepoznatljiv upravo 2014-2015. godine u brojnim tekstovima i intervjuima u ruskim i beogradskim medijima u kojima su pojedinci čak tvrdili da je Staljin pogriješio što nije u toku Drugog svetskog rata igrao na Dražu Mihailovića i veliku Srbiju. Bešlin nema dilema da je “bilo jasno da oni ne govore o Drugom svetskom ratu nego je upravo to bio način da Rusija počne otvoreno da podržava velikodržavnu ideju o Srbiji, odnosno da podržava ono što će se nekoliko godina kasnije, dakle poslednje dve godine, nazivati srpskim svetom“.

U tom narativu, kako Bešlin dalje objašnjava, “Rusija je predstavljena kao ključna zaštitnica Srbije i kako je promicalo vreme mandata Aleksandra Vučića, tako je taj narativ snažio. Možda je neku vrstu vrhunca doživeo 2015. godine u vreme kada pred Savet bezbednosti dolazi ona čuvena britanska rezolucija o genocidu u Srebrenici, na 20-tu godišnjicu genocida, kada je Rusija, setimo se, stavila veto, i tada se dešava jedna potpuna eskalacija već u dobroj meri rustifikovanih vučićevskih medija, da je Rusija ključna zaštitnica zbog koje Srbi neće biti predstavljeni kao genocidan narod u istoriji.“

Rusko-srpska promocija pravoslavlja

Gradonačelnik Istočnog Sarajeva Ljubiša Ćosić izjavio je krajem januara ove godine da će ploču Vitaliju Čurkinu u Istočnom Sarajevu zamijeniti spomenik koji je uradio ruski umjetnik (Ajdin Zejnalov, akademik Ruske akademije umjetnosti) zahvaljujući – Ruskoj ambasadi u BiH. Agencija SRNA je objavila da će spomenik postaviti Ruski dom u Beogradu.

Ruski dom koji zvanično tvrdi da se bavi kulturnim manifestacijama od ruske agresije na Ukrajinu imao je više događaja u kojima promovira rusku spoljnu politiku i opravdava “specijalnu operaciju“ u Ukrajini, na kojima su učestvovale brojne desničarske organizacije, pripadnici Noćnih vukova, pa čak i pojedinci presuđeni u Srbiji zbog odlaska na ratišta u Ukrajini (na strani Rusije). Jedan od takvih događaja u organizovalo je, po pisanju portala Radio Slobodna Evropa, udruženje Istočna alternativa čiji su članovi u Srebrenici postavljali plakate na kojima su veličali osuđenog ratnog zločinca Ratka Mladića, a u Bratuncu su postavili bilbord na kome Mladiću čestitaju rođendan.

Na posljednjoj proslavi neustavnog 9. januara, kojom je Dodik promovirao “snagu i zajedništvo stanovnika Republike Srpske“, u “svečanom defileu“ su, uz policijske snage (Međunarodni sud pravde je presudio da su MUP i Vojska RS počinili genocid u Srebrenici) učestvovali i Noćni vukovi, dok je spiker komentirao da je “njihova misija i glavni moto stabilna i moćna otadžbina Republika Srpska, snažna i vječna kao majka Rusija“. Podsjetimo, radi se o ruskim bajkerima čiji je počasni član i ruski predsjednik Vladimir Putin, koji se u Rusiji predstavljaju kao “oni koju ustrajno rade na promociji pravoslavlja i njegovanja tradicije oslobodilačkih ratova srpskog naroda, koji su za svoj dosadašnji rad odlikovani od najviših organa Ruske Federacije“. Sredinom prošle godine Dodikov izaslanik Darko Banjac otputovao je u Rusiju gdje je zloglasnom vođi Noćnih vukova Aleksandru Zaldostanovu poznatom po nadimku Kirurg uručio odličje koje mu je Dodik dodijelio “zbog jačanja veza Moskve i Banja Luke“: “Kirug je dokazani prijatelj srpskog naroda i Republike Srpske. Srbi i Rusi su bratski narod i uvijek će to biti“.

U najkraćem, alternativa koju ruski ambasador u BiH Igor Kalabuhov nudi Bosni i Hercegovini u ime Ruske Federacije uključuje: negiranje genocida (i presuda međunarodnih sudova), negiranje suverene građanske BiH (i presuda Evropskog suda za ljudska prava), veličanje Ratka Mladića i svih drugih ratnih zločinaca, proslava 9. januara na kome će branitelji BiH učestvovati u paradama, rame uz rame, s (ruskim) Noćnim vukovima (koji su na crnim listama EU i NATO-a), prije toga, naravno, trebaju uvažiti “državnost“ Republike Srpske i lidera Milorada Dodika, sve uz tradicionalnu rusko-srpsku promociju pravoslavlja. E sad, ambasador se morao malo više potruditi da objasni kako će se to Bošnjaci BiH uklopiti u to tradicionalno pravoslavno prijateljstvo Srba i Rusa. Kao i Hrvati, bar oni koji sebe ne vide u koaliciji Dodik-Čović.

EU i NATO

Nasuprot alternativi koju BiH nudi Ruska Federacija je “bezalternativna perspektiva“ – put BiH u Evropsku uniju i NATO koji Zapad podržava. Uz jačanje demokracije i vladavine prava, u čemu se slažu i američka i evropska politika, a što bi značilo manje korupcije, ali i manje moći za oligarhije i političke lidere. Zašto nema napretka u evropskim i atlantskim integracijama BiH, i zbog čega izgleda da uvjete diktiraju pojedinci poput Dodika i Čovića?

Analizirajući američku i evropsku politiku prema BiH nakon posjete Jamesa O' Briena i njegovih poruka u Sarajevu, Kurt Bassuener, stručnjak za Balkan iz Savjeta za politiku demokratizacije sa sjedištem u Berlinu, navodi da se slaže s O' Brienovom ocjenom da je nakon Daytona postignut napredak, “od rekonstrukcije ratom razorene zemlje do izgradnje institucija na državnom nivou neophodnih za zacrtavanje kursa zemlje ka euroatlantskim integracijama (…) Ali ono što ovdje nije navedeno je da su, potkrijepljeni čvrstom moći i provedbenim odredbama u Dejtonu, poticaji za političke aktere u BiH bili mnogo drugačiji oko 2004. godine od onih koji su sada. Ti akteri su djelovali u daleko više ograničenom okruženju, uz razuman strah da će biti smijenjeni sa funkcije ili potpuno zabranjeni ako ih visoki predstavnik smatra preprekom implementaciji mira. Povratak nasilnom sukobu bio je nezamisliv, dijelom zbog toga što su sjećanja još uvijek bila blizu, ali i zbog pretpostavke da će NATO zaustaviti bilo kakve pokušaje njegovog pokretanja – smrtonosnom silom ako je potrebno. Izjave poput onih koje danas redovno izgovaraju Dodik ili Čović tada bi bile kraj karijere. Nijedan intelektualno pošten posmatrač ne bi zaključio da su Dodik ili Čović bili oni koji mole ili da je EU dominantna u tom odnosu. Sasvim je obrnuto”.

Bassuener dalje navodi da je “ustupanje inicijative zloćudnim akterima u BiH”, uprkos nenadmašnoj zapadnoj strukturnoj poluzi unutar dejtonskog sistema, dovelo do regionalne destabilizacije i demokratskog nazadovanja u svim susjedima BiH, jer su “autokrate vidjeli slabljenje interesa i odlučnosti Zapada. U Srbiji se to očituje u njenoj iridentističkoj politici “srpskog svijeta” prema BiH, Crnoj Gori, Kosovu, pa čak i Sjevernoj Makedoniji. Po ovom autoru ovakav stav Zapada u Crnoj Gori, članici NATO-a, omogućio je “autoritarnom nacionalističkom predsjedniku Aleksandru Vučiću” da Srbija i njena pravoslavna crkva “efikasno zauzmu državu”, a “čak je i članica EU i NATO-a Hrvatska naoružala svoju poziciju u tim savezima kako bi podržala Čovićeve ciljeve“, dok su “liberalno-demokratske vrijednosti u defanzivi i u Crnoj Gori i u Hrvatskoj”.

Govoreći o dejtonskim rješenjima Bassuener spominje i presude Evropskog suda za ljudska prava po kojima se Ustav BiH treba izmijeniti kako bi se osigurala jednakost prava svim građanima po pitanju izbora, navodeći da bi se potencijalna rješenja mogla osmisliti na osnovu ne samo ovih presuda, nego i na osnovu “volje naroda za dostojanstvom i odgovornošću”, ali primjećuje da “provođenje ovih odluka nije prioritet SAD-a ili EU” i da malo utiču na to da se to desi. Po njemu je neophodno ispravljanje pogrešnih politika Zapada prema BiH pri čemu je potrebno i suprotstavljanje uticaju susjednim zemljama BiH: “Dopuštajući liderima u Zagrebu i Beogradu da izbjegnu odgovornost za ono što je efektivno bila njihova podrška bosanskim nacionalističkim hrvatskim, odnosno srpskim tvrdolinijašima, nacionalistički programi i aspiracije potkopale su napore u sve tri zemlje da uspostave i održe odgovorne, liberalne demokratije. Štaviše, isto odricanje od odgovornosti od strane Sjedinjenih Država i njihovih evropskih saveznika stvorilo je mnogo zelenije pašnjake za neliberalne geopolitičke aktere Rusiju i Kinu da steknu uticaj”.

Vrijeme je…

Nažalost, greške su pravljene ne samo od 2004-2005, kako smatra Bassuener, nego i puno ranije i to u samom Daytonu na što su mnogi ukazivali, a među njima i Diane F. Orentlicher, ističući da je u Daytonu priznata Republika Srpska, odnosno da “srpski entitet potvrđuje rezultate 'etničkog čišćenja“, čime su nagrađene etničke politike. To se pokušalo izbjeći davanjem prava na povratak svih (Anexom 7), ali taj dio Mirovnog sporazuma niti je poznat Dodiku a niti ga danas iko više spominje (dok svako malo svjedočimo napadima i na malobrojne povratnike u RS). Kao član Predsjedništva BiH, Haris Silajdžić je u intervjuu za CNN još 2010. upozoravao da su se “etničke podjele nastavile jer se ljudi nisu vratili, nije im bilo dozvoljeno da se vrate svojim kućama, uključujući Srebrenicu“, te da u BiH dominira etnokracija.

Jedan od razloga neprovođenja ovog dijela Dejtonskog sporazuma je nehapšenje ratnih zločinaca. Srđa Popović je 2008. godine pisao: “Da su odmah poslije Dejtona bili uhapšeni i Karadžić i Mladić… možda bismo već svi bili u Evropi, ali pre svega bi bio oslobođen put ka reviziji Dejtona“ (što više niko ne smije ni spomenuti zbog straha od reakcija iz Banja Luke, Beograda, ali i Kremlja). Orentlicher je ukazivala da to “što je Karadžić uhapšen tek trinaest godina nakon optužnice“ mu je “omogućilo da 'ponovo izgradi pozicije' u BiH, da saziva srpske nacionaliste i suprotstavlja se međuetničkoj suradnji“. Orentlicher je pisala i da su snage NATO-a u BiH provodile politiku izbjegavanja hapšenja haških optuženika za ratne zločine, zbog zabrinutošću članica NATO-a da bi to moglo destabilizirati mir, te da je zapovjednik IFOR-a odlučio da izbjegne sve takve misije, ma koliko one bile potrebne. Sve su to bile pretpostavke za jačanje etničke politike koju danas provode i Dodik i Vučić.

Da je rješenje za BiH jednostavno – poštivanje i implementacija presuda međunarodnih sudova, Haškog tribunala i Evropskog suda za ljudska prava, ukazivali smo više puta, jer nemoguće je govoriti o bilo kakvoj vladavini prava u BiH, na čemu insistiraju i EU i NATO, ukoliko se ne poštuju presude međunarodnih sudova. Svakako je dobro da je sve više zapadnih analitičara koji zapadne političare, podsjećaju na to.

Na kraju, kao što i Bassuener zaključuje: “Nigdje drugdje u svijetu Sjedinjene Države, Evropska unija, Ujedinjeno Kraljevstvo i druge demokratije nemaju moćniju strukturnu polugu od Zapadnog Balkana. Vrijeme je da prestanemo dopuštati autokratama u regionu – i njihovim podržavaocima ili sunarodnicima u Rusiji – da ubiru prednosti”, te da se “prestane s prilagođavanjem i uključi u kolektivnu reformu politike utemeljene na demokratskim vrijednostima koje moraju biti u srži sveobuhvatne sigurnosti”.