Skupština Opštine Foča je usvojila prijedlog izvršne vlasti da deponija bude postavljena na samo 800 metara od jedinstvenog turističkog bisera ovog kraja.

Donosimo vam reportažu Igora Kalabe iz Centra za životnu sredinu, koji je nedavno obišao ovaj kraj, porazgovarao s lokalcima i pokušao da, kroz utiske i fotografije ukaže koliko je pogrešna i štetna ova odluka lokalnih vlasti.

“Igore, mi ćemo te naoružati prirodom, a ti vidi šta vi možete uraditi”, ove riječi, upućene od strane gospodina Radmila i dalje nesmanjenim intenzitetom odzvanjaju u mojoj glavi, nekih 300 kilometara dalje, 11 dana i nebrojeno mnogo razgovora i mejlova kasnije.

Drugi citat koji me (ponovo) prati ovih dana je “Gdje Bosna počinje, logika prestaje”, poprilično gruba, ali tvrdoglavo aktuelna doskočica, kojom često na šalu okrenemo razgovore o problemima s kojima se suočavamo. Humor je tu samo da razblaži gorčinu stvarnosti, čaša žuči ište…

Ovaj tok, ili bolje rečeno vrtlog misli je posljedica posjete lokalnoj zajednici Kozja Luka, koja se nalazi na teritoriji opštine Foča. Tamo sam se uputio zajedno sa kolegama iz Centra za životnu sredinu, na poziv stanovnika te mjesne zajednice, zabrinutih zbog planova opštine da nadomak svjetskog fenomena i turističke atrakcije – pješčanih piramida, izgrade deponiju komunalnog otpada. I dok su se moje kolege uputile u Foču da svoju podršku pruže drugoj skupini lokalaca, koji se bore protiv uništenja rijeke Bjelave izgradnjom malih hidroelektrane, ja sam obuo gojzerice i sa domaćinima se zaputio loše održavanim putem ka piramidama.

Na putu prolazimo kraj trenutne deponije, koja već nekoliko godina nema upotrebnu dozvolu, i kao što je to veoma čest slučaj u našoj državi, njom se upravlja neadekvatno. Tokom devedesetih na deponiji je došlo do klizišta usljed jakih kiša, koje je kao posljedicu nažalost imalo i gubitak ljudskih života. Nova deponija takođe će imati karakter “privremene”; ali ono što je bitno naglasiti je da većina opštinskih deponija ima takav karakter, ali to privremeno stanje traje decenijama.

Nesnosan smrad, samozapaljenje i podmetnuti požari, štetočine te veliki broj pasa lutalica redovno prate deponije, uprkos tvrdnjama o odgovornom upravljanju. Zakonodavstvo Republike Srpske predviđa zbrinjavanje otpada na sanitarnim regionalnim deponijama, a predviđa se i odvojeno prikupljanje te recikliranje otpada, ali to je za sada uglavnom samo hvale vrijedna inicijativa koja hibernira u strateškim dokumentima. Iz hibernacije izađe tu i tamo, privučena toplotom međunarodnih donacija i kredita. Ponekad se promjena, istini za volju, i ostvari na terenu, ali odgovorno upravljanje otpadom u Bosni i Hercegovini je nažalost i dalje iznimka, a ne pravilo.

Moji utisci u vezi sa pješčanim piramidama su pomiješani, s jedne strane tu je naravno oduševljenje ovim prirodnim fenomenom, posebno kad mi je Radislav ukazao na daleko širi kompleks od onog koji je označen info tablom i oivičen drvenom ogradom. S druge strane, prisutno je razočaranje lošim putem, kao i činjenicom da se nekih cca 500 metara od te lokacije planira deponija.

U prilogu za taj plan, iz opštine tvrde da će deponija da ojača turističku ponudu, budući da će, pazi sad – biti izgrađen novi i bolji put. Pješčane piramide, fenomen koji se može vidjeti na svega četiri lokacije na svijetu, nije dovoljan da se uloži u isti, izgradi restoran, napravi štand sa suvenirima… ali deponija, do koje će raskrsnica biti u neposrednoj blizini samih piramida, e ta deponija je odgovor na izazove održivosti turističke djelatnosti u opštini Foča.

Međutim, piramide nisu jedini lokalitet vrijedan pomena. Čika Radmilo i Radislav, zajedno s još par prijatelja koji potiču iz, a neki od njih i dalje žive u ovom selu, su me poveli u obilazak lokaliteta, ispostaviće se – stazama njihovog djetinjstva. U neposrednoj blizini se nalazi i nekoliko nedovoljno istraženih i popularizovanih pećina, od kojih je Ledenjača nešto poznatija, budući da je bitno arheološko nalazište. Tu se nalaze simboli ugravirani u kamenu, napravljeni ljudskom rukom tokom željeznog i bronzanog doba. Ona dosjetka o našoj državi i logici je ovdje ponovo dobila utemeljenje, budući da su neke od najvidljivijih rezbarija u kamenu navodno pokriveni – info tablom sa ilustracijama tih istih rezbarija.

Pored Ledenjače, obišli smo i pećine Tamnicu i Toplicu, od kojih Toplica ima poseban značaj za ljude ovog kraja, budući da su povremeno u njoj boravili unazad vijekovima, bili to žedni pastiri ili pak cijela sela koja su se tu skrivala tokom ratnih dešavanja i preživljavali zahvaljujući vodi koje u toj pećini nikad ne nestaje. Pećina Tamnica, u kojoj smo naišli na, srećom prazne, stelje u kojima su najvjerojatnije boravili medvjedi, se nalazi u neposrednoj blizini ostataka kule Stjepana Kosače.

Kao što sam već napisao, kvalitetno vođena deponija u Bosni i Hercegovini i dalje je češća kao misaoni eksperiment i projektni prijedlog nego stvarna praksa, tako da imamo slučaj da se na jednoj regionalnoj deponiji kao što su Ramići, svega par kilometara od centra Banjaluke, okruženoj gustim naseljem, događaju požari, a redovno širi nesnosan smrad. Na osnovu čega bi onda iko sa imalo pameti i iskustva trebao da ima vjere da će jedna deponija, daleko od očiju većine, u mjesnoj zajednici čiji se glas očigledno već sada ignoriše, funkcionisati na način da smrada, požara, odrona i drugih problema ne bude?

Inače, građani MZ Filipovići su svoja sela odbranili od deponije prije dvije godine, budući da je prvi plan za nju bio da se smjesti upravo tamo.

Nas u Centru iznimno obraduje svaki slučaj građanskog organizovanja, a za potrebe ujedinjavanja zajednica i odbrane osnovnog ljudskog prava – prava na čistu i zdravu životnu sredinu. Blatantno zanemarivanje prava i volje stanovnika MZ Kozja Luka je frustrirajuće i nedopustivo, dok je ignorisanje i neadekvatno upravljanje nevjerovatnim turističkim draguljem zabrinjavajuće i šokantno. Tačnije, bilo bi šokantno da ovakvi slučajevi nisu toliko česti u našoj državi.

Centar za životnu sredinu će svesrdno podržati stanovnike MZ Kozja Luka u njihovim naporima za očuvanje ovog predjela, a poziva predstavnike opštine Foča da promjene odluku te pronađu adekvatniju lokaciju za deponiju, ali i da što prije uspostave kvalitetniji sistem upravljanja otpadom, uključujući odvojeno prikupljanje i recikliranje istog, te sprovođenje aktivnosti i strategija za smanjenje stvaranja otpada.

Takođe, pozivamo relevantna ministarstva, Turističku organizaciju Republike Srpske, i Zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske da učine sve u njihovoj nadležnosti za zaštitu gore nabrojanih prirodnih fenomena i vrijednosti.

(Igor Kalaba za Mondo.ba)