Naša današnja priča vraća nas u davnu 1941. godinu, u vrijeme formiranja elitne partizanske vojne jedinice.

Prva proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada formirana je 21. decembra 1941. u Rudom. Bila je to prva partizanska brigada u okupiranoj Jugoslaviji. Tokom rata je važila za elitnu jedinicu Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije.

Odluku o formiranju Prve proleterske brigade donio je Centralni komitet KPJ. Na dan formiranja imala je šest bataljona ukupne jačine 1.200 boraca. Prvi komandant brigade bio je Koča Popović, a politički komesar Filip Kljajić Fića.

U spomen na godišnjicu formiranja Prve proleterske udarne brigade donosimo odlomak o trenucima formiranja brigade iz knjige Miloša Vuksovića "Prva proleterska brigada".

"U Rudom je 21. decembra bio tmuran, pravi zimski dan. Varošica puna partizana različito odjevenih i naoružanih, uglavnom mladih. Svi su već znali da se formira brigada, da će postati njeni proleteri. Znali su da brigada znači nešto novo. Ali teško da je iko, osim njenog osnivača, tada mogao pretpostaviti kakvu će ulogu ona odigrati u daljem razvoju narodnooslobodilačke borbe."

Borci su bili u stroju i iščekivali veliki trenutak. Onda je odjeknula odsječna komanda »Mirno«. Uslijedio je kratak raport Filipa Kljajića-Fiće, prvog političkog komesara naše Prve proleterske brigade, koja se tog trenutka rodila i ušla u historiju. Vrhovni komandant Josip Broz Tito je primio raport, a onda je Fića pročitao Naredbu o osnivanju brigade:

Centralni komitet Komunističke partije Jugoslavije u sporazumu sa Vrhovnim štabom Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije rješio je da se formira 1. proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada u borbi za oslobođenje naroda Jugoslavije od okupatora i svih narodnih izdajica. U sastav 1. proleterske narodnooslobodilačke udarne brigade za sada ulaze sledeće partizanske jedinice:

1) Prvi i Drugi crnogorski partizanski bataljon, u čijem sastavu se nalaze sledeće partizanske jedinice: 1. i 2. cetinjska četa i Komska četa (1. bataljon); 1. piperska četa, 2. kučka četa i 3. bjelopavlička četa (2. bataljon);
2) Kragujevački bataljon u sastavu tri čete;
3) Kraljevački bataljon u sastavu četiri čete;
4) Šumadijski bataljon od dvije čete u čiji sastav ulazi i 3. užička četa.

Ova brigada nosi naziv 1. proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada. Formiranje ove brigade mora biti završeno do 22. XII 1941. godine. Komandu nad brigadom ima privremeno Vrhovni štab Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije. Za političkog komesara 1. proleterske narodnooslobodilačke udarne brigade imenovan je drug Fića.

Pravila za ovu brigadu izradit će se do 28. XII 1941. godine i naređuje se komandantima i komandirima ove brigade da se borci temeljito upoznaju sa vojničkim pravilima ove brigade. Brigada dobija zastavu. Zastava je crvena i na sredini polja nalazi se petokraka zvijezda sa srpom i čekićem, a na rubu, kraj koplja, izvezeni su inicijali brigade.

Zatim je postrojenim jedinicama, od toga časa proleterskim, govorio vrhovni komandant Tito. Rekao im je da će biti potčinjeni Vrhovnom štabu i da je brigada vojska Partije, njen borbeni odred, i da zato treba da visoko nose proletersku zastavu. Borit će se širom naše zemlje, gdje god to bude trebalo; ona će nositi zastavu bratstva i jedinstva naših naroda i bit će škola kadrova; svojom će borbom onemogućiti povratak na staro, buržoasko, ugnjetavačko društvo i bit će oslonac naše nove vlasti, vlasti radnika i seljaka. Nije Vrhovni komandant obećavao svojim proleterima ni lak put, ni brzu pobjedu. Naprotiv, rekao im je da ih očekuje mnogo borbi i napora, ali i da ima povjerenja u njih da će sve to uspješno savladati.

Govor Vrhovnog komandanta završio se tako što se jednostavno prelio u pjesmu. Borci Kraljevačkog odreda, tada već borci 4. bataljona 1. proleterske brigade, zapjevali su himnu svih proletera svijeta — Internacionalu. Zapjevao je cio stroj. Bila je to poruka kakva se rijetko sreće, poruka narodu, poruka vjernosti i odlučnosti da se u borbi istraje, poruka neprijatelju da će se borba voditi na život i smrt.
Poslije toga zaigralo je kolo.

RATNI PUT

Prva proleterska udarna brigada je u 1.240 ratnih dana imala 530 većih i manjih borbi, tj. gotovo svaki drugi dan je provela u borbi. Ostali dani su uglavnom provedeni u iscrpljujućim marševima.
Prva proleterska brigada je na svom ratnom putu prešla više od 20.000 kilometara. U njenim borbama borilo se više od 22.000 ljudi iz cijele Jugoslavije. Imala je više od 7.500 poginulih, ranjenih i nestalih boraca, a izbacila je iz stroja više hiljada neprijateljskih vojnika. Dala je više od 3.000 rukovodilaca i 83 narodna heroja. 

Naziv proleterska

Izraz proleter je značio ideološko određenje, odnosno društvenu klasu koja sukladno marksističkoj doktrini o diktaturi proletarijata treba provesti socijalističku revoluciju. Prefiks proleterska je činio jasnu distancu od buržoaskih snaga. Zbog ovog pridjeva, Kominterna je više puta kritizirala KPJ, tražeći da se izbaci „proleterska" ispred naziva brigade i da se prestane sa „sličnim lapsusima" koji liju vodu na mlin neprijateljima naroda u zemlji i u inozemstvu. Tokom samog rata izraz proleter je postao sinonim za najelitnije partizanske formacije. Tako su naziv proleterska dobijale i druge brigade koje bi se posebno istakle u borbi.

Komandat Koča Popović je ovako govorio o svojim borcima:

"Neprekidno sam se divio spokojnoj hrabrosti proletera. Efikasnost bez nemira i užurbanosti, samouverenje bez hvalisavosti, odlučnost i upornost u izvršavanju zadataka, bez vike, jedna stalna pribranost i u najtežim situacijama. Sve se to ispoljavalo i izbijalo u neprekidnim borbama sa neprijateljem.

Manje smo se odmarali — bili tvrđi i svežiji;

slabije se hranili —- bili žilaviji;

slabije naoružani — ubojitiji;

bez motorizacije — brži.

Skuplja je bila svaka naša smrt, naše je disanje imalo drukčiju, posebnu vrednost. Kao da su se sve naše muke, napori i teškoće zgušnjavali u ubojit prkos, kao da su se preokretali u našu prednost."

(SB)