Kontinuirani pritisak na Centralnu banku BiH koji je počeo prije tačno dvije godine (sa izbijanjem pandemije koronavirusa) sa namjerom da se rezerve novca stave u opticaj prije nekoliko dana doživio je vrhunac. Član Predsjedništva BiH Milorad Dodik na sjednici Predsjedništva BiH stavio je na glasanje Prijedlog zakona o izmjenama Zakona o Centralnoj banci BiH. Kada su druga dva člana Predsjedništva BiH odbila podržati njegov prijedlog, Dodik je ekspresno napustio sjednicu i nastavio medijski rat sa svojim kolegama.

"Slobodna Bosna" je došla u posjed orginalnog Prijedloga koji je Dodik neposredno pred početak sjednice uputio na protokol. Dodikov u svom Prijedlogu izmjena zakona predlaže da se Centralnoj banci BiH dopusti uključivanje "u operacije na tržištu novca, uključujući tu i vrijednosne papire bilo koje vrste", a emitovani iznos konvertibilnih maraka mogao bi se "isključivo koristiti za kupovinu dužničkih hartija od vrijednosti na tržištu novca koje emituju Bosna i Hercegovina, Federacija BiH i Republika Srpska".

U pratećem dokumentu/obrazloženju Dodik ističe da je Centralna banka BiH tokom godina ostvarila dobit od 400 miliona eura deviznih rezervi te da bi njihovim emitovanjem država i entiteti "mogli doći do jeftinijeg domaćeg novca" što bi "doprinjelo daljem razvoju domaćeg tržišta novca i pojačao konkurenciju komercijalnim bankama".

O sadržaju Dodikovog zakonskog prijedloga, razlozima upućivanja i efektima koje bi izazvao na ekonomske prilike u BiH, razgovarali smo sa uglednom bh. ekonomisticom Svetlanom Cenić.

Na naše pitanje šta je motiv Dodiku da predloži upravo ovakve izmjene zakona, Svetlana Cenić kratko odgovara: "Pare, nedostatak para i nemogućnost da se zadužuje na međunarodnom tržištu"!

"Efekat sankcija je vidljiv i do sada, a tek ćemo gledati dalje. Na primer, čak i zaduživanje kod komercijalnih banaka ima svoj limit izloženosti prema jednom klijentu, da ne govorim o ročnosti da iz sredstva po viđenju komercijalne banke ne mogu davati dugoročne kredite, pa zato i drže više sredstava od obaveznih rezervi kod Centralne banke", ističe Svetlana Cenić i navodi podatke da je Republika Srpska, sa manje komplikovanom vlašću i manje stanovnika zaduženija kod komercijalnih banaka nego Federacija BiH.

Potraživanje od generalne vlade FBiH (januar ove godine, kao zadnji objavljeni podatak na stranici Centralne banke), što podrazumeva entitet, kantone, opštine i fondove iznosi 1.500.900.000, a potraživanja od generalne vlade Republike Srpske (entitet, opštine i fondovi) iznosi 1.592.900.000", navodi ekonomistica Cenić.

Zanimalo nas je i kakve bi efekte po Centralnu banku BiH i ekonomski sistem BiH izazvalo usvajanje ovih izmjena zakona.

"Ovo je udar na valutni odbor, koji je jedna od dve stvari koja nas drži dalje od kategorije smeće (junk) (kategorija u kojoj se sada uslijed sankcija nalazi Rusija, op. SB) kada je kreditni rejting u pitanju. Drugi faktor su stabilni prihodi od indirektnih poreza, od kojih vraćamo inostrane kredite, a i najviše živimo od njih", naglašava naša sagovornica.

Cenić skreće pažnju i na razlike u funkcionisanju (autonomija) i prisutnosti na tržištu Centralne banke BiH, što je njena prednost u ovakvom političkom okruženju, u odnosu na centralne banke drugih država.

"Centralna banka Bosne i Hercegovine organizovana je po modelu valutnog odbora, funkcioniše po pravilima pasivne monetarne politike i nema diskrecionih prava kao tipična centralna banka. To znači da ne može koristiti devizni kurs kao sredstvo za ublažavanje ekonomskih šokova, ne može kreirati novac bez pokrića i kreditirati vladu, ne može delovati kao kreditor (zajmodavac) poslednje instance (lander of last resort) i ne može direktno stimulisati ekonomski rast. Zajmodavac u krajnjoj instanci (LoR) je institucija, obično centralna banka zemlje, koja nudi zajmove bankama ili drugim podobnim institucijama koje se suočavaju sa finansijskim poteškoćama ili se smatraju veoma rizičnim ili blizu kolapsa.

Da bi valutni odbor funkcionisao, rezerve strane valute moraju biti dovoljne da svima onima koji poseduju novčanice i kovanice KM, uključujući sredstva banaka na računima rezervi u Centralnoj banci Bosne i Hercegovine i depozite deponenata Centralne banke, omoguće da ih mogu konvertovati u rezervnu valutu. Svaka emitovana KM ima pokriće u stranoj valuti, odnosno monetarna pasiva ne sme nikada biti veća od devizne aktive Centralne banke Bosne i Hercegovine.

U ovoj državi građani još jedino veruju u stabilnost valute, da budemo pošteni. Autonomija Centralne banke konstituiše zaštitnu polisu i polisu osiguranja koju je kupilo društvo za zaštitu od politika koje bi mogle dovesti do destabilizacije i inflatornih procesa!”, ističe ekonomistica Cenić.

Ključno pitanje je i Dodikova potreba da zadire u devizne rezerve Centralne banke, te benefiti koje bi mu to donijelo da je prijedlog usvojen.

Ekonomistica Cenić nema dilemu da je Dodikov cilj bio popuniti nedostatke u budžetu RS-a, posebno pred izbore.

"Ali, i da udari na Centralnu banku i valutni odbor kao jedini kohezivni faktor u državi. Ne smem ni da razmišljam o posledicama. Valutni odbor nije savršen mehanizam, naravno, ima svoje prednosti i svoje mane. No za ovakvu državu, gde jedni u klin, drugi u ploču, gde nema vladavine prava, koordinacije (osim u korupciji), gde je izražena neodgovornost, valutni odbor nam je jedino moguća i spasonosna varijanta", zaključuje ekonomistica Svetlana Cenić.

(Razgovarao: S. BEGOVIĆ)