Arheolozi iz Turske, Ujedinjenog Kraljevstva i drugih zemalja trenutno provode intenzivna istraživanja u jugoistočnoj Turskoj te su do sada otkrili 20 dosad nepoznatih prapovijesnih nalazišta, piše Independent.

Prema trenutnim podacima, ova iznimna civilizacija pod nazivom Taş Tepeler, stara je oko 11.500 godina i vjerojatno je prva na svijetu razvila monumentalnu arhitekturu, sofisticiranu skulpturu i naprednu tehnologiju obrade kamena. U toku su istraživanja koja imaju dalekosežno međunarodno značenje.

Također se pretpostavlja da je to bila i prva ljudska kultura koja je izgradila veća naselja – rane urbane zajednice koje su brojile do hiljadu stanovnika.

Kamena skulptura životinjske glave iz Taş Tepelera (Foto: David Keys)

Do danas je pronađeno oko 30 naselja, a arheolozi predviđaju da će ih otkriti još barem toliko. Posjetitelji danas mogu obići nekoliko arheoloških lokaliteta otvorenih za javnost – uključujući Karahantepe i Göbeklitepe te između juna i novembra Sayburç, Çakmaktepe, Sefertepe i druge lokacije. Dodatno, tu je i izvanredan muzej u gradu Şanlıurfi, u kojem su izloženi skulpture i drugi spektakularni artefakti s ovih i drugih nalazišta drevne civilizacije.

Iako su neka nalazišta, poput Göbeklitepea, bila iskopavana još 1990-ih, tek su nedavne analize pokazale da se radi o velikoj, ranije nepoznatoj civilizaciji koja se prostirala na više od 5000 kvadratnih kilometara.

Reljefi Sayburça smatraju se najstarijim horizontalnim pripovijedanjem priče (Foto: Sayburç Excavaion Archive / Bekir Köşker)

11 000 godina star portret divovskog bika u Sayburçu, jugoistočna Turska (Foto: Go Türkiye)

Kultura gotovo pet puta starija od antičke Grčke

Ova kultura starija je više od dva puta od starog Egipta i Stonehengea, a gotovo pet puta od antičke Grčke. Civilizacija koja se sada postupno razotkriva čini se da je prva razvila složene građevinske strukture – uključujući podzemne kupolaste prostorije isklesane u stijenama (vjerovatno sa stropovima ojačanim gredama) te velike ritualne dvorane širine do 20 metara, s masivnim krovovima izrađenima od drva, trske i blata, oslonjene na ukrašene kamene stubove visine do 5,5 metara, od kojih su neki težili preko 20 tona. Ti su stubovi vjerovatno simbolizirali divovske pretke ili božanstva.

Među drugim izvanrednim prikazima nalaze se reljefi i kipovi leoparda, zmija, krokodilu sličnih stvorenja, divljih svinja, goveda, lešinara, ptica, žaba, škorpiona, pa čak i ljudi preobraženih ili maskiranih u te moćne životinje. Vjerovatno je svrha tih prikaza bila duhovno povezivanje ljudi s moćima životinja – možda kroz totemska vjerovanja o porijeklu.

Figura divljeg magarca pronađena na podu prostorije u Karahantepeu (Foto: Sefertepe Excavation Archive / Yusuf Aslan)

Mnoge druge skulpture prikazuju ljudske glave, a pojedine prostorije u nekim naseljima bile su ispunjene desecima pravih ljudskih lubanja, što upućuje na postojanje rituala vezanih uz štovanje predaka ili čak na praksu lova na glave, iako je ta mogućnost manje vjerojatna.

Prostorija sa lubanjama u Sefertepeu (Foto: Sefertepe Excavation Archive / Yusuf Aslan)

Kultura Taş Tepeler (što u prijevodu znači 'kameni humci') također je imala izražen kult plodnosti. Na više nalazišta pronađene su velike skulpture koje prikazuju muškarce kako drže svoje spolovilo, a jedna od njih i muškarca u obliku polukostura, što sugerira vjerovanje da predak ima važnu ulogu u poticanju plodnosti potomaka – ili možda u kontekstu radikalnog ritualnog odricanja i posta. 

Otkrivena je i skulptura žene s raširenim nogama i izduženim spolnim organima, što dodatno potvrđuje važnost plodnosti u njihovom vjerovanju.

Artefakti s nalazišta sugeriraju da je ova civilizacija bila ne samo arhitektonski i umjetnički izuzetno napredna, već i društveno složena. Neki predmeti ukrašeni su simbolima za koje stručnjaci vjeruju da bi mogli predstavljati vrlo rani oblik ideografskog pisma.