Politički narativ HDZ BiH i SNSD, koji se gradi godinama, predstavlja pokušaj da se složenost političkog uređenja Bosne i Hercegovine svede na binarni sukob između tkz. 'bošnjačkog unitarizma' i navodne 'hrvatsko-srpske ugroženosti'. Ove politike, ne samo da zamagljuju stvarne probleme države, nego i aktivno podupiru etnonacionalnu paralizu institucija, negiraju građanski identitet i sabotiraju euroatlantske procese, piše prof. dr. Hazim Bašić, član Predsjedništva Kruga 99, za Novinsku agenciju Patria.

U tom kontekstu, sve se češće čuje teza da su za političku krizu i institucionalne blokade u Bosni i Hercegovini odgovorni 'bošnjački' politički akteri ili tzv. 'političko Sarajevo'. Nedavna Čovićeva tvrdnja da su 'bošnjačke politike' izazvale Dodikovu destruktivnu politiku predstavlja očitu zamjenu teza. Dodikovo kontinuirano podrivanje ustavnog poretka BiH, od negiranja genocida do pokušaja secesije Rs-a, sigurno nije empatija niti reakcija na navodnu marginalizaciju Hrvata. Njegovo djelovanje ima za cilj očuvanje političke moći kroz proizvodnju stalne krize, ali i realizaciju hegemonijskog projekta susjedne Srbije. Tumačiti njegove poteze kao odgovor na ‘bošnjačku’ politiku je opasna relativizacija Dodikove politike destabilizacije. Tako nedavna Čovićeva poruka da je 'izvor svih problema u Sarajevu' nije samo površna – ona je zlonamjerna.

Tvrdnje da Bošnjaci žele 'bošnjačku nacionalnu državu' i da je građanski model 'kvazi-građanstvo' otkrivaju duboku netrpeljivost prema bilo kakvom društvenom modelu koji bi osnažio jednakost građana. Građanski koncept nije unitarizam – to je temelj modernih demokratija.

Čovićeva insinuacija o navodnoj 'koordinaciji bošnjačkih stranaka', pa čak i građanskih opcija, kao da je riječ o nekoj prikrivenoj zavjeri, zanemaruju realnost višepartijskog sistema i slobodu političkog udruživanja. Time predsjednik HDZ BiH pokazuje odbojnost prema svakoj politici koja izlazi izvan etničkog kalupa. Isto tako, njegovi pokušaji da se građanske stranke prikažu kao 'bošnjačke' predstavljaju napad na samu ideju nadetničke politike u BiH, čime se delegitimizira svaki pokušaj izgradnje društva jednakih građana. Negira se legitimitet političkih subjekata koji se ne uklapaju u etnonacionalni obrazac, a istovremeno se nastoji osigurati politički monopol putem 'predstavljanja naroda'. Riječ je o jačanju procesa etnicizacije cjelokupnog političkog života BiH, u kojem se građanski identitet diskredituje, a koncept kolektivnih prava podiže na nivo političke ekskluzivnosti.

Predsjednik HDZ BiH građanski koncept naziva 'kvazi-građanstvom' ili 'bošnjačkim unitarizmom', što je narativ koji podsjeća na logiku iz devedesetih. Suvereni građanin nije negacija kolektivnog identiteta, nego temelj savremene pluralističke i evropske države. Građanski princip ne negira ničiji kolektivni identitet, već štiti osnovna prava svakog pojedinca. U društvu koje pretendira da bude demokratsko, građanin mora biti primarni politički subjekt - bez obzira na etničku pripadnost.

Iza poziva na konstitutivnost i federalizaciju krije se pokušaj cementiranja političke moći i onemogućavanja građanske jednakosti

U javni prostor se sve češće plasira opasna ideja o federalizaciji BiH, s ciljem stvaranja tri federalne jedinice po principu etničke većine, uz, kako kaže Čović, mogući 'diskontinuitet teritorija'. Takve ideje nisu ništa drugo do institucionalizacija segregacije. Pritom se potpuno zanemaruje da bi takvo uređenje bilo u direktnoj suprotnosti sa Evropskom konvencijom o ljudskim pravima, koja je prema Ustavu BiH iznad svakog drugog prava. Prisjetimo se šest presuda Evropskog suda za ljudska prava (ESLJP) koje sve redom pozivaju na prevazilaženje etničke i teritorijalne diskriminacije. Ideja o tri federalne jedinice, podijeljene po etničkim linijama, nije nikakav moderni, 'evropski' model, već opasan korak ka teritorijalnoj dezintegraciji. To je upravo recept za de facto raspad države.

Stalno insistiranje na 'legitimnom predstavljanju' urušava ustavni poredak i udaljava Bosnu i Hercegovinu od evropskih standarda. Izmišljena mantra o 'ustavnoj jednakopravnosti' triju konstituentnih naroda u praksi služi za očuvanje sistema u kojem etnički lideri imaju monopol nad kolektivnim identitetima. Vodeći promotori ideje 'legitimnog predstavljanja' upravo žele etničku ekskluzivnost, osporavajući čak i demokratski izabrane zvaničnike poput Željka Komšića, samo zato što nisu izabrani većinskim glasovima iz jedne etničke grupe. Pod krinkom 'konstitutivnosti' pokušava se nametnuti partijski monopol nad cijelim narodom, a problematiziranje izbora člana Predsjedništva BiH služi da bi se osporio svaki politički predstavnik koji ne dolazi iz redova HDZ BiH. Time se šalje poruka da su 'pravi Hrvati' samo oni koje izabere određena stranka. Sličan obrazac vidimo i u Čovićem napadima na ministra Konakovića zbog nepoštivanja navodne 'zajedničke vanjske politike triju naroda'. Pitanje vanjske politike nije pitanje etničkog predstavljanja, već interesa države kao cjeline.

Bosna i Hercegovina ne može u EU s politikama koje ignorišu ljudska prava i promovišu etničku isključivost

Posebno je opasna Čovićeva insinuacija da postoji neka šira „islamska agenda“ u pozadini bošnjačke politike, što spada u sferu islamofobnog diskursa i potpuno izlazi iz racionalne političke analize. Slične izjave su redovne i kod predsjednika SNSD. Takve teorije samo raspiruju strahove i odvlače pažnju sa stvarnih problema. Ovakva teza ne pripada demokratskom diskursu i služi kao alat za podizanje međuetničkih tenzija. Svaka retorika koja kulturnu baštinu koristi da bi opravdala političku dominaciju jednog naroda nad drugima inklinira fašizmu. Na primjer, nedavno pozivanje na pripadnost 'zapadnoj civilizaciji' (predsjednik HDZ BiH), ili podsjećanje na pripadnost hrišćanstvu (predsjednik SNSD).

Neodrživa je i uvredljiva Čovićeva hipoteza da 'samo Hrvati žele EU'. Političke elite iz svih naroda više su puta iskazivale posvećenost evropskom putu. Prava prepreka tom putu nisu etničke razlike, već politička korupcija, nacionalistička retorika i odbijanje reformi. Evropski put BiH ne koče obični građani, već političke elite koje odbijaju osigurati vladavinu prava. Oni koji govore o EU putu, a podržavaju političku segregaciju, ne žele integracije, već garancije vlastite dominacije.

Politika koja predlaže etničku federalizaciju, blokira implementaciju presuda ESLJP i osporava građansku jednakost – nije evropska politika. Ona je direktno protivna demokratskim standardima EU. Bosna i Hercegovina ne smije biti talac nacionalističkih fantazija. Njena budućnost leži u demokratiji, jednakosti i poštivanju individualnih prava. Tek tada će prestati i lažne dileme o tome 'ko kome nešto nameće' i 'ko kome nekog bira'. Kolektivna prava ne smiju poništavati individualna, a pavo pitanje treba da bude da li je izabrani predstavnik kompetentan, posvećen reformama, pravdi i demokratiji.

Vrijeme je da se odbaci lažni narativ o tome da građanske politike 'ugrožavaju narode', i da se jasno prepozna ko zaista ugrožava evropsku perspektivu BiH. Zato, umjesto da prihvatimo ovu kampanju zamjene teza, vrijeme je da postavimo suštinsko pitanje: ko zaista blokira evropski put BiH? To su oni koji demokratska prava predstavljaju kao prijetnju, čime žele sačuvati svoje monopole na račun budućnosti svih njenih građana.