Piše: MAJA RADEVIĆ

„U Memorijalnom centru u Potočarima danas se obilježava 30 godina od stradanja nekoliko hiljada bošnjačkih civila i vojnika 1995. godine. Centralno obilježavanje, komemoracija, kao i ukop posmrtnih ostataka još sedam žrtava biće održani u Memorijalnom centru u Potočarima” – ovako je započeo izvještaj bosanskohercegovačke redakcije Euronewsa (Euronews.ba) povodom obilježavanja 30. godišnjice srebreničkog genocida. U naslovu, kao i u tekstu, govori o se o “stradanju Bošnjaka”. Riječ “genocid” spomenuta je tek pri kraju izvještaja, uz podsjećanje na presude Haškog tribunala i Suda BiH.

“Prema podacima Memorijalnog centra Srebrenica, od dvadeset presuda u Haškom tribunalu, sedam uključuje i presude za zločin genocida. Sud BiH donio je 33 presude za zločine počinjene u Srebrenici, od čega je sedamnaest, prema presudi tog suda, zbog genocida”, navodi se.

NA PORTALU JEDNO, U TV PRILOZIMA DRUGO

Dok redakcija portala Euronewsa iz Banja Luke uređuje tekstove o Srebrenici na način da se pažljivo zataška riječ “genocid”, njihove kolege iz sarajevske redakcije koje tog dana izvještavaju sa terena, iz Potočara, na teškim su mukama. Pokušavaju uraditi svoj posao profesionalno, ali do njih dopiru glasine da “šefovi” iz Beograda nisu zadovoljni zbog prečestog spominjanja termina „genocid“. Preko kolega iz Banja Luke, suptilno im sugerišu da izbjegavaju tu riječ – bolje je da umjesto toga koriste “stradanje” ili “zločin”. Reporteri to odbijaju i u njihovim televizijskim izvještajima iz Srebrenice ostaje – genocid. No, urednici portala su izmijenili naslove njihovih priloga i iz njih su izbacili taj pojam.

O 30. godišnjici srebreničkog genocida tog dana izvještavali su i novinari Newsmax Balkans. Kao što je to slučaj i sa Euronewsom, njihov glavni lokalni partner je Telekom Srbije.

Newsmax Balkans je započeo emitovanje krajem 2024. kao regionalna produkcija američkog Newsmax-a sa uredništvom u Beogradu i dopisništvima, uključujući Sarajevo i Podgoricu. Naglašavaju da se u svom novinarskom radu oslanjaju na “američki etički standard”, ciljaju na “uravnoteženo izveštavanje” i sugerišu da žele biti „glas istine“ i stimulirati dijalog u regiji. I dok se na lokalnom Euronewsu 11. jula odvijala “tiha cenzura”, u javnosti se pojavljuju navodi da je i urednicima Newsmaxa u Sarajevu zabranjeno spominjati genocid, te da su agresiju na BiH okarakterisali kao “građanski rat”. Ispostavilo se da to nije tačno, a ove navode je javno demantovala i urednica Newsmaxa Ika Ferrer Gotić.

“10. i 11. jula sam lično bila u režiji i dva dana smo imali program o GENOCIDU u Srebrenici. Naši voditelji su nosili i cvijet Srebrenice. Dostojanstveno ispratili kako doliči jednom mediju. Neka slika priča svoje”, napisala je Ferrer Gotić u objavi na mreži X.

Slučajno ili ne, Ferrer Gotić je nakon emitovanja programa posvećenog žrtvama genocida otišla na bolovanje, a njen kolega iz sarajevske redakcije Newsmaxa Boris Brezo na godišnji odmor.

Iako se u programu Newsmaxa kada je riječ o izvještavanju o Srebrenici koristi termin genocid, nema kritike ili osude onih koji ga negiraju. Za razliku od sarajevske redakcije, novinari Newsmaxa iz Srbije umjesto „genocid“ koriste ublaženu verziju – termin “zločin”.

Naši sagovornici iz obje pomenute medijske kuće navode da je uređivačka praksa pod sve većim uticajem pritisaka iz Srbije, odnosno zvaničnih narativa koje propagira vlast Aleksandra Vučića. A to, naravno, neizostavno uključuje i negiranje genocida u Srebrenici. U početku su im, kaže, obećavali da će imati potpunu slobodu da uređuju program iz Sarajeva onako kako oni smatraju da treba. Ponuđene su im odlične plaće, vrhunski uslovi rada i najmodernija oprema. No, posljednjih mjeseci do njih sve češće stižu poruke o “nezadovoljstvu” beogradskih šefova.

Paradoksalno, sa sličnim preprekama u radu suočavaju se i novinari ovih redakcija u Srbiji i Crnoj Gori, ali iz sasvim drugih razloga. Pavle Kosić, sada već bivši novinar Euronewsa Srbija, u autorskom tekstu za Udruženje novinara Srbije otkrio je kako je izgledalo posljednjih šest mjeseci njegovog rada na ovoj televiziji pod sve vidljivijim političkim pritiscima.

„U novinarskim krugovima se već neko vreme govori o promeni uređivačke politike Euronewsa“, piše Kosić. „Atmosfera u redakciji bila je napeta otkako sam se vratio u decembru prošle godine“.

Kao ključni trenutak navodi dan kada se na sajtu ove televizije pojavilo nepotpisano saopštenje pod naslovom „Pozivamo nadležne da omoguće rad RTS-a“, objavljeno 18. aprila, u jeku studentske blokade zgrade RTS-a u Beogradu.

„Do danas niko nije javno stao iza tog teksta, dok je redakciji preostalo da samo nagađa ko je autor“, piše Kosić. „U saopštenju su studenti upoređeni sa Crvenim Kmerima – zloglasnim režimom koji je odgovoran za smrt oko dva miliona ljudi u Kambodži. Kolege su odbile da pročitaju čak i ‘ublaženu’ verziju teksta, uprkos pretnjama da će snositi ‘posledice’. Te večeri se gotovo cela redakcija javno ogradila od tog teksta“.

U aprilu ove godine otkaz je dao urednik u podgoričkoj redakciji Newsmaxa Nemanja Živaljević. Kako je naveo u saopštenju, odlučio je da ode zbog direktne cenzure koju je doživio, a o kojoj je javnost obavijestio bivši premijer Crne Gore Zdravko Krivokapić. Krivokapić je optužio televiziju Newsmax Balkans da je iz emisije "Perspektiva" u kojoj je gostovao isjekla djelove koji govore o, kako je kazao, “nekorektnom i začuđujućem istupu” patrijarha srpskog Porfirija tokom boravka u Kremlju. Živaljević tvrdi da je on pokušao uraditi sve što je u njegovoj moći da spriječi cenzuru, ali da se nije uspio “izboriti” sa urednicima u Beogradu.

Prošlog mjeseca je otkaz na Euronews Srbija dobila novinarka Marija Šehić, nakon čega se oglasilo Udruženje novinara Srbije.

„Podsećamo da su u prethodnom periodu novinari i medijski radnici Juronjuz Srbija izloženi ozbiljnim pritiscima uredništva i menadžmenta, uključujući cenzuru, zabranu postavljanja pitanja vlastima i sankcije za profesionalno postupanje. Otvoreno im se preti otkazima i sugeriše da moraju biti lojalni vlasniku medija, što ugrožava slobodu izražavanja i uređivačku nezavisnost. Nakon izraženog neslaganja sa politikom kuće, zaposleni trpe odmazdu kroz promene rasporeda, najave otpuštanja i pokušaje da se opravda tehnološki višak“, saopštio je UNS.

SISTEMSKA STRATEGIJA

Prema našim informacijama, slični scenariji ovih dana odvijaju se u sarajevskim “filijalama” dva medija koji su pod patronatom Telekoma Srbije. Navodno se već nekoliko novinara zbog izvještavanja iz Srebrenice otvoreno sukobilo sa urednicima te intenzivno razmišljaju da napuste ove redakcije.

“Veliko razočarenje i tuga, samo to mogu reći. Da nekome uopšte padne na pamet da usred Sarajeva pokreće medij na kojem se pokušava negirati genocid, pa to je neviđena sramota. Ljut sam na samog sebe jer sam dozvolio da nasjednem na njihovu priču o ‘novinarstvu bez cenzure’ i zaposlio se ovdje. U praksi to izgleda sasvim drugačije – niko ti neće otvoreno reći da nešto ne smiješ, ali će ti indirektno vrlo jasno dati do znanja šta može proći, a šta ne”, kaže naš sagovornik iz jedne od spomenutih redakcija.

Slučaj cenzure u vezi sa izvještavanjem o srebreničkom genocidu je mnogo više od puke uređivačke politike – on razotkriva sistemsku strategiju širenja političko-propagandnog utjecaja Srbije putem medija koji u Bosni i Hercegovini djeluju pod kontrolom Vučićevog režima, čak i u srcu Sarajeva. Novinari koji nastoje da rade profesionalno suočavaju se s dobro prikrivenim, ali veoma stvarnim pritiscima, dok se publika postepeno privikava na retoriku koja relativizuje zločine i briše istinu. U trenutku kada se historijske činjenice pokušavaju oblikovati po mjeri političkih interesa, novinarska etika i sloboda izražavanja postaju prva linija otpora – ali i prve žrtve.