Potpuno je nepoznata činjenica da su u Mostaru 1918. godine snimljena čak dva filma – “Kopač blaga od Blagaja” i “Vila od Neretve”, autora Roberta Michela.

Prema dosad dostupnim podacima ovo je najstariji film snimljen u BiH (u Srbiji film Krunisanje Petra I: Karađorđevića 1906., a u Hrvatskoj Zagabria Corso iz 1911.).

O samim filmovima, njihovom snimanju kod nas dosad nije bilo dosad nikakvih pouzdanih i relevantnih podataka. Tek nakon što se u Hrvatskom filmskom ljetopisu, broj 35 iz 2003. godine, pojavio tekst uglednog srbijanskog filmologa Dejana Kosanovića, koji je objavio rezultat svoga dugogodišnjeg istraživačkog rada, ukazano nam je na otkriće koje bi se u nekoj civilizacijski uređenoj sredini smatralo senzacijom.

Objavljujući tekst u ovom časopisu, Kosanović je stručnu javnost izvijestio o filmovima snimljenim u BiH 1918. godine. Kosanović je također, u arhivama nekadašnjeg zagrebačkog kina “Metropol” iskopao podatak da su se između 15. i 21. septembra 1919. godine prikazivali filmovi pod nazivom “Kopač blaga od Blagaja” i “Vila od Neretve”, čiji su naslovi nedvosmileno govorili da su tematski vezani za naše krajeve i da su snimljeni kod nas. Nakon višegodišnjih napora, ušao je u trag jednoj kopiji filma “Kopač blaga od Blagaja” te obznanio je da je producent filma bila firma “Jugoslavija film” čije su se centrale nalazile u Beču i Zagrebu. Nažalost, za kopijom filma “Vila od Neretve” još uvijek se traga.

Autor je pretražujući stare brojeve časopisa Film, brojevi 9. i 10. od 15. septembra 1919. godine pronašao veoma oskudne podatke o ovim filmovima: ispod naslova “Vila od Neretve” pisalo je: “…sa glazbom Blagoslava Berse”, a pri kraju oglasa da je “…Siže po narodnoj pjesmi napisao poznati pjesnik i ravnatelj Burgtheara u Beču Robert Michel”. Iz oglasa se nije vidjelo da li se radilo o dugometražnim (igranim) ili kratkometražnim filmovima, niti da li su bili prikazivani istovremeno, u okviru jedne predstave ili pak na posebnim projekcijama. Podaci o snimanju ovih filmova nisu se spominjali niti su se mogli pronaći ni u domaćoj, ni u stranoj (bečkoj) štampi.

Pretragom po internetu u CIDOM-u su došli (Centar za informaciju i dokumentaciju Mostar) do podatka da su Javna ustanova Kinoteka BiH i Ambasada Švicarske, dana 16. novembra 2006. godine organizovale svečanu projekciju najstarijeg bh filma “Kopač blaga od Blagaja”. Film je snimljen u Mostaru i okolini, u proljeće ili ljeto 1918. godine. Scenarist i režiser filma, austrijski je pjesnik i upravitelj bečkog Burgteatra Robert Michel, poznat jer je kao austrougarski časnik, služeći u Mostaru, objavio dobro poznatu knjigu naziva Mostar u kojoj je opsežno i detaljno prikazao Mostar tog vremena, 

Na osnovu pronađenog materijala bilo je moguće naslutiti konture radnje filma. Kadrovi su fotografski efektni, a ljepote staroga Mostara veoma dobro iskorištene. Glumci, odjeveni u dosta nametljive narodne kostime, tumače uloge standardnim izražajnim sredstvima nijemog filma dvadesetih godina prošloga stoljeća.

“Zahvaljujući angažmanu Ambasade Švicarske u Sarajevu i Švicarske agencije za razvoj i suradnju, restaurirana kopija tog filma odsad se nalazi i u Arhivu Kinoteke BiH”, navedeno je u informaciji o projekciji.

Priča filma govori o Mariji, Austrijanki koja putuje kroz Hercegovinu, Stabarztu, austrijskom ljekaru koji živi u Mostaru, Muharemu, seoskom mladiću iz okoline grada, njegovom bratu Ibri i djevojci Alisi, zaljubljenoj u Muharema, te opakoj vračari Hatidži. Film opisuje nekoliko nesretnih ljubavi, Muharema u Mariju, Alise u Muharema i Ibre u Hatidžu, što sve skupa završava tragičnim krajem. Riječ je očito o melodrami snimljenoj u prirodnom ambijentu, što je bio dominantan žanr u evropskom filmu tog doba. U filmu se, osim Staroga mosta, prepoznaju i drugi dijelovi Mostara – čaršija, dućani uz Neretvu, park Hotela Nereteve), zatim vrelo Bune i most preko Bune u Blagaju.

Za svoju knjigu “Film u Mostaru 1900-1980. godine” autori Drago Karlo Miletić i Nedeljko Ćubela svojevremeno su proučili mostarsku i drugu relevantnu štampu, ali očigledno nisu naišli na podatke o snimanju ili prikazivanju ovih filmova.

“Vila od Neretve” i “Kopač blaga od Blagaja”, iz zasad nejasnih razloga, nikada nisu bili prikazivani u Austriji, tako da nigdje nisu zabilježeni u filmografijama austrijskih filmova, sačinjenih na osnovu cenzurnih kartona. U jednom svome pismu iz 1939. godine Robert Michel također ističe da filmovi nisu bili prikazivani u Austriji, ali navodi da su prikazani u Njemačkoj, Švajcarskoj, Italiji, Francuskoj i Južnoj Americi, dok Kraljevinu SHS ne spominje.

(cidom.org)