Piše: Azem VLLASI 

Prošle sedmice Bosna i Bosanci su nas podsjetili na nešto što se u drugim sredinama malo spominje, a od nekih i svjesno potiskuje u zaborav. Podsjetili su nas na vrijeme borbe protiv fašizma u Drugom svjetskom ratu i istorijskih događaja iz toga vremena. Obilježena je godišnjica zasijedanja Zemaljskog antifašističkog vijeća Bosne i Hercegovine (ZAVNO BiH), koje je održano 25. novembra 1943. godine, u Mrkonjić Gradu. Institucije, građani i mediji, ponosni na svoju državu BiH, obilježili su godišnjicu ovog za njih značajnog događaja u okolnostima ne baš prigodnim za slavlje, jer im je domovina, po ko zna koji put u svojoj dugoj istoriji, u nevoljama zbog onih koji bi da je nema. Ali vrijedjelo je i baš zbog toga.

I ovom prilikom se moglo čuti mnogo toga o Bosni i Hercegovini, o njenoj istoriji, građanima, narodima, kulturama, religijama. Prije svega ⎼ o njenim specifičnostima, ali i o mukama i turbulencijama kroz koje je prošla tokom svog trajanja baš zato što je specifična i jedinstvena. Mnogi strani interesi ukrštali su se preko nje. Nevolje za Bosnu nisu dolazile iznutra zbog različitosti njenog stanovništva koliko zbog stranog uplitanja.

Njeni korijeni kao države datiraju od vremena Kulina Bana, ali je tokom svoje istorije, kroz duže vremenske periode, bila i pod vlašću velikih imperija ⎼ prvo Otomanske, pa onda i Austrougarske. Ali uvijek je bila specifična i jedinstvena. Svako je znao šta je po vjeri i naciji, ali im je pripadnost Bosni uvijek bila zajednička prepoznatljiva crta. Nazivali se Bošnjaci, pa Bosanci muslimani, Bosanci pravoslavci i Bosanci katolici. Bilo je i drugih. A onda je tokom Austrougarske vladavine Katolička crkva naložila da onaj ko se vjerski izjašnjava kao katolik treba da bude po nacionalnosti Hrvat, a od Pravoslavne crkve je stigao nalog da se pravoslavci izjasne kao Srbi. Tako počinje druga identifikacijska priča. Bosanci su ostali Muslimani. Bosanski jezik je zabranjen 1907. godine, ali su svi nastavili govoriti istim jezikom, koji se dijalektički razlikovao od srpskog i hrvatskog i tako je do današnjih dana. No, bez obzira na to, novoimenovani Srbi i Hrvati ostali su privrženi svojoj zajedničkoj domovini Bosni i Hercegovini.

Temelji današnje BiH kao države, sa teritorijom i granicama koje ima, postavljeni su na zasjedanju ZAVNOBiH-a, 1943. godine. To je prvi put u istoriji da o njenoj državnosti odlučuju njeni ljudi, a ne strane sile. Bili su tu ugledni predstavnici sva tri naroda, ali posvećeni svojoj zajedničkoj Bosni, a ne oni što danas rade na njenom rušenju u ime svog naroda. Zato je u rezoluciji sa tog zasijedanja ostao najpoznatiji stav, koji se i najčešće citira, a to je da ,,Bosna i Hercegovina nije ni muslimanska ni srpska ni hrvatska, već i muslimanska i srpska i hrvatska”. Prije toga, u Kraljevini SHS, kasnije Jugoslaviji, Muslimani, tj. Bošnjaci ili Bosanci, nisu ni pominjani kao poseban narod. Recidivi stare politike prema Bosni nisu iščezli ni kasnije u novoj Jugoslaviji. Bilo je onih koji su zagovarali da u novoj federativnoj Jugoslaviji Bosna i Hercegovina bude kao neka pokrajina. Zajedničkim zalaganjem uglednih predstavnika sva tri naroda dobila je status republike, ravnopravne sa drugih šest, kakvom je proglašena na zasjedanju 1943. godine. Tu su bili Hasan Brkić, Rodoljub Čolaković, Avdo Humo, Osman Karabegović i drugi, a prvi predsjednik ZAVNOBiH-a bio je Vojislav Kecmanović. Duže vrijeme Bošnjaci nisu bili priznati kao poseban narod. Do 1971. godine uglavnom su se izjašnjavali kao neopredijeljeni ili kao Jugosloveni, a od tada kao Muslimani. Sa proglašenjem nezavisnosti 1992. godine, povratili su ime Bošnjaci. 

Kao federalna jedinica SFRJ, BiH je normalno funkcionisala, kao i druge federalne jedinice. U organima federacije bila je zastupljena ravnopravno sa drugima. Na vlasti su bili Bošnjaci (tada Muslimani), Srbi i Hrvati i radili su u interesu Bosne i svih njenih građana, a time, razumije se, i u korist svojih naroda, odnosno nacionalne ravnopravnosti.  Dok sam bio predsjednik Omladinske organizacije Jugoslavije (SSOJ), imao sam bliske kontakte sa Džemalom Bijedićem, Brankom Mikulićem, Hamdijom Pozdercem, kasnije sa Bogićem Bogićevićem, koji i danas radi za Bosnu, i sa drugima. Svi oni su jednako bili odani i posvećeni svojoj Bosni. Njoj i svim njenim građanima tada je bilo mnogo bolje nego sada. U tom smislu, za sve njih moglo bi se reći da su bili Bosanci, a uz to Muslimani (Bošnjaci), Srbi, Hrvati.                                                                                                                            

Jugoslavija kao multietnička, multikulturalna, multivjerska zajednica, bila je poželjan ambijent, a može se reći i krovni zaštitnik takve Bosne. Zato su joj građani Bosne bili odani više negoli drugi, a i danas ima nostalgije za onim vremenima upravo zbog toga.                                                                

 Nad njom su se nadvili tamni oblaci kada je na političkoj sceni Srbije zavladao velikosrpski nacionalizam i krenuo u rušenje Jugoslavije. A nacionalizam je prirodni negator multietnicizma, tolerancije i ravnopravnosti. Zato je prva na udaru bila Bosna. Na vrhuncu najvećih zločina ⎼ koje je činila oružana formacija bosanskih Srba protiv drugih, čak i protiv Srba koji su ostali privrženi Bosni ⎼ organizovana je skupština tzv. Republike Srpske i izjasnila se da poništava odluke ZAVNO BiH iz 1943. Eto, da ne ostane traga ni mogućeg pozivanja na kontinuitet. Uprkos tome, bilo je nemalo Srba i Hrvata koji su i u tim okolnostima ostali privrženi Bosni kao svojoj domovini. Komandant odbrane Sarajeva bio je general Jovo Divjak, Srbin. Predsjednik legalne skupštine BiH bio je Miro Lazović — Srbin, a član Predsjedništva BiH Stjepan Kljujić — Hrvat, itd. Predstavnici sva tri naroda i danas u strukturama vlasti. Ali dejtonski projekat je ostavio mogućnost za zloupotrebu i različita tumačenja, pa su na vlasti i oni koji su prije toga radili na njenom rušenju, a i danas rade isto.    

Bosna je u raznim vremenima više bila ugrožena od susjedstva negoli od domaćih Srba i Hrvata. Poznate su iz davnih vremena pretenzije iz susjedstva nad djelovima Bosne.      

Početkom raspada Jugoslavije, raspredala se od strane susjeda glupa teorija da je BiH Jugoslavija u malom, pa pošto nje više nema, ne treba da bude ni Bosne. Gledano u istorijskom kontekstu, nema nikakve sličnosti između Bosne i Jugoslavije.

Godišnjicu ZAVNO BiH, kao temelj moderne bosanske državnosti, obilježili su svi oni koji su joj odani i smatraju je svojom domovinom. Obilježena je ta godišnjica i u Banjaluci, i to od strane Srba. Najviše se doimalo isticanje antifašističkog karaktera odluka ZAVNO BiH, pošto je u drugim sredinama ta konotacija skoro zaboravljena.

Imala je Bosna sličnih, a i težih situacija tokom svoje duge istorije. Ali je preživjela. Čitave studije su napisane i može se još toga napisati o fenomenu opstanka Bosne. Uprkos svemu, ona opstaje i opstaće. Oni koji rade na njenom nestanku proći će, ali Bosna nije prolazna tvorevina. Nažalost, ona i sada prolazi kroz tešku krizu ⎼ u pitanju je sami njen opstanak.

Većina građana BiH odana je svojoj domovini, a jednako kao i drugi, a možda i više, okrenuta je evropskim civilizacijskim vrijednostima. Žele članstvo svoje zemlje u EU i NATO, jer hoće mir, stabilnost i napredak. Žele građansku demokratiju i nacionalnu ravnopravnost, jer se to dvoje ne isključuju. U većinskoj građanskoj Bosni nema opasnosti od prodora ekstremnog nacionalizma, vjerskog fundamentalizma i fanatizma. Šteta je da zemlje zapadne civilizacije dopuste nestanak takve Bosne. Oni koji su u strukturi vlasti i na političkoj sceni a rade na rušenju Bosne nisu autentični predstavnici naroda kojem pripadaju. Oni svjesno nameću samo etnički princip kao suštinski karakter Bosne, jer tako sebe promovišu u borce za zaštitu ,,svoje” nacije. Time čuvaju svoje pozicije u vlasti i ličnu korist koju od toga imaju. Na takvoj osnovi je prije tridesetak godina počelo razbijanje Bosne. Na istom se istrajava i danas. To je momentalno najveća opasnost za državni integritet ove zemlje. Bosnu mogu sačuvati prije svega njeni građani iz redova svih nacionalnosti, a koji su okrenuti demokratskim evropskim vrijednostima. Zato na sljedeće izbore treba da izađu masovno i da svoj glas daju onima koji im garantuju bolju budućnost u njihovoj Bosni, a ne lažnim pričama da će im biti bolje kada Bosne ne bude. To je najmoćnije oružje građana za njihovu bolju budućnost. Ali njima je potrebna direktna i snažna podrška zapadnih zemalja, čije vrijednosti Bosanci prihvataju i baštine kao svoje. Bez snažne podrške zemalja zapadne demokratije, Bosni i njenim građanima biće teško.

(Gradski.me)