Piše: Hajrudin SOMUN (Oslobođenje)

Iran je jučer obilježio 45. godinu vladavine islamske revolucije u okolnostima koje nisu za veliko slavlje, osim činjenice njenog trajanja. Samo njeno proglašenje bilo je za slavlje miliona Iranaca koji su je vodili do pobjede i mnogo više miliona muslimana po svijetu. Bio sam u Teheranu tog 8. februara 1979. kao jedini izvještač za jugoslovensku javnost, pa smo je kolege dopisnici svjetskih agencija i ja stavljali u istorijske okvire i poredili s francuskom i ruskom Oktobarskom revolucijom. To je zaslužila samim tim što je obaranje dva i po milenija duge monarhije izvršeno bez ispaljenog metka. Nezaboravna je scena polaganja oružja pored nogu carskih gardista na sjeveru grada.

Ali, pošto se ovih mjeseci odvija krvavi rat u Gazi, osim Izraela koji ga vodi, Iran je uz Ameriku vanjski faktor koji je svakodnevno u žiži svjetske javnosti. U Iran se upire prstom, često prijetećim, kao izazivača novog velikog rata na Srednjem istoku, pa imam još jedno sjećanje iz tih dana koje može učiniti bar malo jasnijim šta se sve događa oko stradanja i rušenja Gaze i odgovoriti na pitanje zašto Iran pomaže Palestince.

Jaser Arafat je bio prvi “šef strane države” koji je stigao u Teheran poslije pobjede revolucije, čije su vođe odmah priznale Palestinu kao državu. Bilo je to 17. februara, a dva dana kasnije, pošto je civilno i vojno osoblje Ambasade Izraela mirno napustilo Iran, istu zgradu je preuzela Revolucionarna garda, lider PLO Jaser Arafat je sa Ahmedom, sinom ajatolaha Homeinija, otvorio Ambasadu Palestine. S balkona koji su ranije štitili naoružani pripadnici Mosada, mahali su okupljenom svijetu. Prethodno obilazeći zgradu, iznad ulaza je preko bijelo premazane daske već bilo ispisano Sefarete Palestine, a još više iznad VIVA PLO. Unutra nisu stigli da zamijene namještaj. Ulica u kojoj se nalazila izraelska ambasada nazvana je Avenija Palestine, kao što će kasnije ulica u kojoj je bila Ambasada Jugoslavije, u kojoj sam služio, biti preimenovana u Ulicu Bosne i Hercegovine.

Nešto drugo je bilo još važnije. Arafat je proveo preko dva sata u razgovoru s Imamom Homeinijem. Arafat nije krio sreću zbog pobjede iranske revolucije, smatrajući je i pobjedom palestinskog pokreta. I svojom ličnom, rekavši kako je došao “u svoj dom”. Izjavio je da je iranska revolucija “potpuno izmijenila cijelu strategiju i politiku regiona”. I “naglavce ga uzdrmala”. Iz raznih interpretacija tog Arafatovog razgovora s Imamom Homeinijem može se shvatiti da su se oko mnogo čega složili. Ali i nisu oko mnogo čega. Prema nekim svjedocima, Homeini je kritikovao “PLO zbog njegove nacionalističke i panarapske agende” i predlagao mu da se PLO drži “principa islamske revolucije”. Mora da je Arafatu teško pao taj prvi susret s Homeinijem, koji je bio i posljednji, kao što se više nikad neće pojaviti u Teheranu.

Palestinski pokret otpora izraelskoj okupaciji, kao i Vijetnamski rat, bio je 1960-ih godina uzor drugim antiimperijalističkim i oslobodilačkim pokretima, pa i otporu i borbi protiv iranske dinastije Pahlavi. Opozicija monarhističkom režimu poslije obaranja Misadekovog kratkotrajnog pokušaja da ga obori išla je po dva kolosijeka. Jednim se kretala ljevičarska, marksistička i sekularna opozicija, pod uplivom Sovjetskog saveza ili zapadnih demokratija. A drugim vjerska opozicija zasnovana na načelima šiitskog pravca islama. Prva se uglavnom služila ilegalnom aktivnošću i borbom na univerzitetima i po fabrikama, a druga seminarima u Komu i po džamijama. Tako su desetine pripadnika gerilske organizacije Fedaija, komunističke partije Tudeh i drugih ljevičarskih grupacija odlazile u palestinske kampove u Liban, Jordan i Siriju. Tamo su, posebno među fedajinima Arafatovog Fataha, ali i među pripadnicima drugih palestinskih organizacija poput radikalnog ljevičarskog Habašovog Fronta oslobođenja Palestine, sticali prijateljstva i znanja koja su primjenjivali u akcijama protiv režima u svojoj zemlji, posebno protiv tajne policije Savaka kojeg su obučavali Izraelci. Tako su Iranci išli kod Palestinaca da se treniraju za svoju revoluciju, a izraelski Mosad išao tamo da trenira Savak.

A s druge strane, iranske vjerske vođe odupirale su se formiranju jevrejske države i prije njenog proglašenja 1948. Najpopularniji ajatolah prije Homeinija, ajatolah Kašani je izdao deklaraciju u kojoj kaže da bi formiranje cionističkog režima u Palestini značilo da šteta ne bi bila nanesena samo arapskom narodu Palestine, pa je dužnost svih muslimana da zaustave “takvu tiraniju protiv palestinskih muslimana”. U sličnim islamskim, ali takođe i antiimperijalističkim i revolucionarnim kategorijama djelovali su kasnije filozof Ali Šariati i ajatolah Talegani. Prisustvovao sam jednom njegovom istupanju na kojem je tražio podršku Palestincima. U jednom času izvadio je iz džepa nešto papirnog novca i uzviknuo: “Ovo je moj zekat za palestinski narod”.

Po pobjedi islamske revolucije, Palestina oslobođena od “cionističkog režima” je proglašena kao jedan od strateških ciljeva islamske republike. Ušla je i u njen prvi ustav. Ajatolah Homeini je u poruci povodom hadža 1971. pozvao sve muslimane svijeta da pomognu Palestincima da oslobode Palestinu od cionizma, “neprijatelja islama i čovječanstva”. Da istakne socijalno-religioznu vezu s Palestinom, on je govorio da je to “naša zemlja”. U tom duhu je nastavio i njegov nasljednik ajatolah Hamenei, kao i većina predsjednika IRI. Ajatolah Hamenei je kao vrhovni vođa zemlje, poslije jedne od izraelskih invazija na Gazu, 2015. godine rekao da Izrael “neće postojati poslije 25 godina”.

Islam jeste temeljni pokretač i vodilja Irana, ali je geopolitika Srednjeg istoka još važniji okvir u kojem su se odvijali i razvijali iransko-palestinski odnosi. Izrael i Iran, kasnije i Saudijska Arabija, bili su oslonci politike SAD-a na Srednjem istoku ne samo zbog njihove nafte. Najprije poslije propasti bagdadskog pakta 1958, a posebno poslije iranske islamske revolucije, slika se u potpunosti mijenja. Otpala je karika zvana Iran, koji vodi potpuno nezavisnu vanjsku politiku. Iako su kasnije izglađeni odnosi, a Arafatovim Fatahom Iran na razne načine pomaže i privlači u svoje duhovno okrilje i patronat one arapske organizacije i grupacije koje su varijante šiizma i koje u svojim programima negiraju državu Izrael. Takav je Hezbolah, takve su razne iračke paravojne formacije, takav je jemenski Huti, takva je i osakaćena Sirija. Takav je Islamski džihad u Gazi. I na kraju Hamas, ali upravo zato što nije šiitski, nego sunitski, s njim je Iran imao više nesuglasica, ali ne i takvih sukoba kao s Arafatovim Fatahom. Hamas slijedi osnovna načela iranske palestinske politike - da ne priznaje Izrael i da se bori za uspostavljanje striktnog šerijatskog sistema kakav je zaveo u Gazi. U toj “osovini otpora” izraelskoj aparthejdnoj i genocidnoj politici su samo hamasovci Palestinci. Nisu to ni Hezbolah, ni Asadovi aleviti, ni irački šiiti, ni jemenski Huti.

Formiranjem i širenjem takvog ideološkog pojasa koji se naziva i novim šiitskim polumjesecom, Iran, prije svega, štiti sebe i vlastiti teokratski sistem od udara kakav bi mu mogli nanijeti Amerika i Izrael. A oni sa svoje strane u Iranu ajatolaha vide ugrožavanje svojih geostrateških interesa, a u slučaju Izraela i egzistencije. Iran jeste jedan od stubova podrške Palestincima, ali mu je kao regionalnoj sili, kao uostalom i drugim zemljama koje su to bile ili se nameću kao takve - nekad Egipat, a danas Turska i Saudijska Arabija - prije svega stalo da jačaju i šire svoju moć i ulogu u svim poslovima Srednjeg istoka.