Naša današnja priča započela je koncem aprila 1944. godine, kada je formirana prva avionska jedinica Narodnooslobodilačke vojske. Na aerodromu Benina, kraj Bengazija u Libiji od pripadnika Prve zrakoplovne baze i grupe zrakoplovaca BJV koji su se u Africi opredijelili za NOP, formirana je 1. lovačka eskadrila NOVJ. Eskadrila je ušla u sastav RAF-a pod nazivom "N 352 Yugoslav Sqadron RAF" i bila naoružana sa 16 lovačkih aviona tipa "Spitfire V". Komandni sastav eskadrile sačinjavali su: komandir - major Mileta Protić, tehnički oficir - poručnik Franjo Lolić, komandir odjeljenja A - major Ratko Jovanović, komandir odjeljenja B - major Arkadije Popov.

Dana 28. aprila 1. lovačka eskadrila NOVJ započela je letačku, borbenu i tehničku obuku na aerodromu Lete, blizu Bengazija. Pored teorijske nastave, svaki pilot je za vrijeme obuke letio oko 100 sati na avionima "Harward" i "Spitfire". Za ostali sastav eskadrile bili su organizovani mehaničarski, radiotelegrafski, šoferski i drugi kursevi.

Dana 25. maja na aerodromu Benina rasformirana je Prva zrakoplovna baza NOVJ, koja je predstavljala jedinstven centar za prikupljanje, obuku i vaspitanje zrakoplovnog kadra u zemlji i inostranstvu. Zvanični akt o njenom rasformiranju nije donesen, jer prelaskom u sjevernu Afriku i rasporedom ljudstva njene su se funkcije postepeno gasile prema stepenu realizacije sporazuma zaključenog između štaba NOVJ i saveznika.

Na aerodromu Lete u maju 1944. pripadnici Prve lovačke eskadrile NOVJ položili su zakletvu pred opunomoćenim predstavnikom maršala Tita, pukovnikom Franjom Pircom.

Prvog jula iste godine, na aerodromu Benina u sjevernoj Africi formirana je 2. lovačko-bombarderska eskadrila NOVJ.

Kao i 1. eskadrila, i ona je, pod istim uslovima, ušla u sastav RAF-a i pod nazivom "N 351 Yugoslav Sqadron RAF". Naoružana je bila sa 16 lovačko-bombarderskih aviona tipa "Hurrican", koju su u svom naoružanju imali i rakete. Komandni sastav eskadrile sačinjavali su: komandir - kapetan Aleksandar Cenić, tehnički oficir - kapetan inž. Rudi Radaljac, komandir odjeljenja A - kapetan Miloš Marinović, komandir B - poručnik Branivoj Majcen.

Dana 16. augusta 1. lovačka eskadrila NOVJ u punom sastavu nalazila se na aerodromu Kane u Italiji, spremna za ratna djelovanja. Po dolasku u Italiju, eskadrila je ušla u sastav engleskog zrakoplovnog korpusa "N 281 wing, Balkan Air Force, RAF".

FRANJO KLUZ KRAJ AVIONA (Foto: Arhiv)

A nekoliko dana kasnije, 18. augusta 1. lovačka eskadrila izvršila je s aerodroma Kane svoj prvi ratni zadatak nad Jugoslavijom. Zadatak je bio "pratnja britanskih lovaca-bombardera pri napadu na njemačke snage u selu Škrabalićima na Pelješcu i izviđanje komunikacije Trebinje - Bileća". Na zadatak su pošla dva "Spitfire" s vođom - kapetanom Miletom Protićem i pilotom br. 2, Krajišnikom Franjom Kluzom.

(SB)