Piše: Miodrag VLAHOVIĆ / CWBS

Nepoznato je, još uvijek, ko je dao ideju Milojku Spajiću i njegovoj vladi da upute dva amandmana na nacrt Rezolucije UN o genocidu u Srebrenici.

Crnogorske vlasti su, sve do tada, bile pod snažnim pritiskom preko stotinu NVO da podrže tu rezoluciju, u statusu “kosponzora”. Odgovor iz Vlade je bio negativan. Kabinet g. Spajića i Ministarstvo vanjskih poslova g. Ivanovića su ćutali. I više od toga: premijer Spajić je ironično izbjegao da odgovori na jednostavno pitanje novinara Al Jazeera Balkan o kosponzorstvu. Njegova sprdnja na tu temu je bila jedan od najružnijih momenata njegovog dosadašnjeg mandata.

Zato su dva crnogorska amandmana pobudila znatiželju: čija je to inicijativa, ko je dao ideju, ko ih je sročio?

U objavi Vlade koja je uslijedila, napravljena je jedna nezgrapna omaška: crnogorski prijedlozi idu za Njujork “posredstvom SAD”, pisalo je. Američka ambasada u Podgorici je to odmah demantovala: “obaviješteni smo o amandmanima, ali nemamo posredmičku ulogu”.

Taj detalj je, osim opravdanih kritika kod kuće - kako je moguće da MVP Crne Gore objavljuje nešto što Amerikanci odmah demantuju - izazvao i spekulacije: da li je zapravo Vašington iza ovog poteza Podgorice?

Amandmani su zvučali tako “srpsko-ruski” (nema kolektivne krivice za narode, prvi, i očuvanje dejtonskog ustavno-pravnog okvira u BiH, drugi), a njihova inicijacija dolazi sa Zapada? Ne bi to bio prvi put da se sretnemo sa takvim “koincidencijama”.

I jedan od dva “penholdera”, Njemačka, isticala je potrebu i značaj da sve zemlje Zapadnog Balkana budu zajedno u podršci Rezoluciji. Ako Srbija bude imala saveznike u odbijanju, onda cijeli projekat i rezon osude i komemoracije genocida ima sasvim drugu dimenziju.

Što god da se dešavalo iza kulisa, efekti ove crnogorske/“crnogorske” diplomatske inicijative su potencirali nekoliko značajnih konstanti, kako srpske, tako i aktuelne crnogorske politike i pozicije, ali i njihove kompleksne i opterećujuće relacije.

Prvo, sâm proces u UN je tekao bez učešća Crne Gore. To potvrđuju ljutite reakcije iz Beograda, kako su finalne formulacije dva amandmana (koja su, u bitno izmijenjenom sadržaju, uključena u preambulu Rezolucije, tj. u tzv. “uvodne izjave), kreirane u “uskom krugu kosponzora Rezolucije”.

Beograd (i Moskva) su nezadovoljni. Finalna verzija prvog amandmana ističe krivičnu odgovornost, koja ne može biti kolektivna. To implicira da ostale vrste odgovornosti to mogu biti. Ni Vučićeva Srbija povodom Srebrenice, ali ni Putinova Rusija povodom Buče i cijele agresije na Ukrajinu, ne mogu biti zadovoljne. Daleko od toga!

Drugo, reakcije iz Beograda prema Podgorici dobijaju na žestini. Poslije izvjesnog zatišja, srpske poruke Crnoj Gori imaju sve karakteristike prijetnji i uvreda. U kampanju se uključio i novi ministar spoljnih poslova Marko Đurić: on govori o “lažljivoj prevari” (?!) Crne Gore. Ni koalicioni partneri premijera Spajića u Skupštini - srpsko-ruski saveznici iz Nove srpske demokratije i Narodne demokratske partijr - ne zaostaju: oni i dalje pozivaju Vladu da ne glasa za Rezoluciju.

Ne smetaju toliko amandmani, koliko, svima njima, smeta definicija onoga što je počinjeno u Srebrenici, u julu 1995: genocid.

Odgovor crnogorske strane, izuzev nekih pasaža u izjavi ministra Filipa Ivanovića, odiše inferiornošću, permisivnošću i - strahom. Premijer Spajić i njegov Pokret Evropa sad daju nesuvisla saopštenja, u kojima, iz njima znanih razloga i opterećenja, još uvijek vode bitku sa - nekada vladajućom Demokratskom partijom socijalista (DPS)!

Put emancipacije aktuelne crnogorske vlasti prema mentorima iz Beograda - ako do njega ikada dođe - će biti vrlo dug i mučan. (Da li Crna Gora može preživjeti taj proces - posebno je pitanje.)

Na kraju, treće, Vučić i njegovi sljedbenici i saveznici u Crnoj Gori su, pored svega pomenutog. potegli za još jednim mehanizmom obesmišljavanja i ugrožavanja formalnog crnogorskog suvereniteta i crnogorske evropske agende: natjerali su premijera Spajića da i poslanici njegovog PES potpišu inicijativu da se u Skupštini donese - Rezolucija o (zloglasnom ustaškom logoru iz Drugig svjetskog rata) Jasenovcu.

To nije samo direktan prst u oko Hrvatskoj, koja je već reagovala javnom protestnom notom zbog samog pomena te inicijative, već i najbolji pokazatelj brutalne instrumentalizacije crnogorske politike od strane centara političke i obavještajne moći u Beogradu.

Ista takva inicijativa u Narodnoj Skupštini Republike Srbije je bila više puta odbijena, u toku 2021. i 2022. godine. Snimci sa izjavama Aleksandra Vučića koji negira potrebu za takvim aktom srpskog parlamenta ne smetaju njegovim ekspoziturana u Crnoj Gori: pogoršati odnose sa Hrvatskom je najbolji put kompromitacije crnogorske EU agende. Dodatne podjele i konfrontacije u crnogorskom društvu samo su bonus u postojećoj situaciji.

Destabilizacija Crne Gore ostaje trajni činilac politike Srbije.

Zato se 23. maj - kada je zakazano glasanje u Generalnoj Skupštini UN o Rezoluciji o Srebrenici - dočekuje sa nestrpljenjem. Kako će glasati Crna Gora je test za sljedeću fazu crnogorsko-srpskih odnosa, ali i za elementarnu kredibilnost i održivost 44. Vlade Crne Gore.

Sve osim glasa “za” bi bila ogromna sramota za Crnu Goru. Ostale političke greške i nedostojnosti je moguće korigovati. Pogrešan glas u UN povodom genocida u Srebrenici bi i definitivno diskvalifikovao Milojka Spajića i politiku PES - koji su već sada u ozbiljnoj krizi.