Piše: Nermin TURSIĆ

Bliži se obilježavanje trideset godina od počinjenja najtežeg ratnog zločina nakon Drugog svjetskog rata, genocida nad Bošnjacima u međunarodno zaštićenoj enkalavi Srebrenica od strane pripadnika vojske i policije RS-a i drugih paravojnih jedinica koje su bile pod direktnom komandom vojnih i političkih struktura RS-a i Beograda. U povodu tog čina kako u državi Bosni i Hercegovini, tako u regiji, ali i međunarodnoj zajednici odvijaju se potpuno različite aktivnosti. Naime, dok se sa jedne strane nastoji na što dostojanstveniji način obilježiti genociod kao najteži ratni zločin (koji ujedno predstavlja i najveću ljudsku i planetarnu sramotu koja se desila u „zaštićenoj zoni Srebrenica“), paralelno sa tim vlasti entiteta RS  i Srbije i dalje rade na promociji umanjenja značaja i potpunog njegovog negiranja.

Politika negacije genocida je postala ideološka i institucionalizirana kategorija, odnosno, kategorija „genocidalnosti“. To potvrđuje stalno negiranje genocida od strane istaknutih pojedinaca koji dolaze iz BH entiteta RS i Srbije, dok primjer institucionalnog negiranja genocida predstavlja usvajanje izvještaja od strane Narodne skupštine RS kojom se trajno odbacuju termin „genocid u Srebrenici“.

U zaključcima ove institucije se navodi „da je minimalan broj pripadnika muslimanskih snaga, ratnih zarobljenika, zarobljenih i
pogubljenih između 1.500 i 2.000, a maksimalan broj do 3.000“, čime se pokazuje jasna institucionalna namjera umanjenja obima zločina genocida. 

Drugi konkretan primjer može poslužiti i činjenica da je „Viši sud u Beogradu“ oslobodio bivšeg komandanta Drinskog korpusa Vojske RS-a Milenka Živanovića optužbi za ratni zločin protiv civilnog stanovništva u Srebrenici iz jula 1995. godine, samo nekoliko dana prije obilježavanja tridesetogišnjice njegova počinjenja.

Motivi političkih vlasti BH entiteta RS i Srbije u negiranju genocida su potpuno jasni.

U prvi plan ističu neprihvatanje „stigme“ kolektivne odgovornosti Srba i države Srbije kao genocidnog naroda i genocidne države.

Takvi stavovi su suprotni presudama Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) i Međunarodnog suda pravde (ICJ), kojima su osuđeni visoki politički zvaničnici i oficiri Vojske RS , kao personifikacije tog sistema, Radovan Karadžić i Ratko Mladić, kao i mnogi drugi nalogaodavci i izvršioci, sada već presuđeni zločinci, a ne cjelokupan „srpski narod.“ 

Također niti u „Rezoluciji UN o genocidu u Srebrenici“ kojom se bez rezerve osuđuje svako poricanje genocida u Srebrenici i radnje koje veličaju osuđene za razne zločine, kao i u „Rezoluciji Evropskog parlamenta o obilježavanju sjećanja na sve žrtve genocida iz Srebrenice,“ ne ističe se kolektivna odgovornost srpskog naroda u Bosni i Hercegovini i Srbiji za počinjeni genocid u Srebrenici.

Uprkos takvim činjenicama, predstavnici entiteta RS i Srbije preko režimskih medija svjesno promovišu neistine o počinjenom zločinu i na taj način dovode vlastite građane u zabludu. To znači, da umjesto prihvatanja utvrđenih činjenica i istinskog pomirenja, oni su opredjeljeni ka negiranju genocida kao jednog od oblika održanja kategorije „entičke mržnje“.

Iako genocid nije slučajna anomalija ili usputan zločin, ovakav negacijski narativ potpuno reducira one demokratske snage ili „objektivne“ predstavnike akademske zajednice da prihvate i javno proklamuju utvrđenu činjenicu genocida, iz razloga, što bi isti postali predmetom javnog osuda i optužbi za izdaju nacionalnih interesa ili pak „izdaju srpstva,“ a što je u potpunoj suprotnosti sa istinom.

Na taj način se odražava „nacionalhegemonijski“ princip prema kojem se u Srbiji i BH entitetu RS razvila kategorija „genocidalizma“ kao oblika ideološkog, akademskog, političkog, pa i kako je već navedeno i institucionalnog negiranja genocida.

Može se sa čuđenjem zaključiti da institucije moći bez organizovanog suprotstavljanja javnosti ili akademske zajednice čiji postulati treba da počivaju na egzaktnosti i istini, sa zadivljujućom lakoćom razvila „genocidalizam“ kao javno prihvaćen narativ, ideologiju koja opravdava, potiče ili veliča genocid kao oblik cjelovitog ili djelimičnog uništenja neke nacionalne, etničke, rasne ili vjerske skupine.

Također „genocidalizam“ karakerizira i svjesno zanemarivanje pripisivanja odgovornosti za počinjeni genocid, što je itekako izraženo u BH entitetu RS i Srbiji, a koji se kao takav u akademskim krugovima i javnom diskursu Bosne i Hercegovine malo ili nimalo upotrebljava.

Ova ideologija je suprotana odredbama Konvencija za sprečavanje i kažnjavanje zločina genocida, jer je to „zločin koji je suprotan moralnom zakonu i duhu i ciljevima Ujedinjenih nacija“ te obavezuje sve države potpisnice „Konvencije“ da sprečavaju i kažnjavaju genocid (Rezolucija 96 (I) Generalne skupštine, od 11. decembra, 1946. godine).

Također je i gonjenje počinioca zbog akata genocida obaveza „ergo omnes“ za sve države članice UN. To znači da ovi principi obavezuju i Republiku Srbiju, a koja ih u potpunosti zanemaruje kada je u pitanju gonjenje, procesuiranje i objektivno suđenje osoba osumnjičenih za genocid u Srebrenici.

Ova činjenica je također bitna iz razloga što Alex Alvarez, ističe, „da se u XX stoljeću desilo 9 (devet) genocida“ (od kojih je jadan u Bosni i Hercegovini). Sve te genocide počinile su diktatorske države i diktatorski režimi u kojima je vlast kontrolisala sve aspekte društvenog, političkog i ekonomskog života. Za razliku od takvih sistema, demokratske države su razvile sistem institucija čiji je zadatak da vrše provjeru i uspostavljaju raznotežu moći i na taj način sprečavaju svaki oblik prekomjerne konsolidacije vlasti i razvoja autoritarnih ili totalitarnih sistema kao prevencije režimskih zločinački radnji.

U skladu sa tim, a nasuprot prikazanoj vrsti negacije genocida, UN 11. juli obilježavaju kao „Dan sjećanja na genocid u Srebrenici“, dok Evropska Unija eksplicitno „odbacuje i osuđuje svako poricanje, relativizaciju ili pogrešno tumačenje genocida u Srebrenici“, jer su isti u „suprotnosti sa najosnovnijim evropskim vrijednostima.“ 

Kada je u pitanju država Bosna i Hercegovina, potrebno je istaći da je prema izmjenama Krivičnog zakona Bosne i Hercegovine, koje je nametnuo Visoki predstavnik, Valentin Inzko, 2021. godine, negiranje genocida krivično djelo. Također je krivično djelo i svako opravdavanje, umanjivanje zločina genocida, ratnih zločina i zločina protiv čovječnosti na način koje bi moglo potaknuti na nasilje ili mržnju usmjerenu protiv određene skupine ljudi.

Uprkos toj zakonskoj zabrani, prema podacima zasnovanim na „Izvještaju o negiranju genocida, iz 2024. godine, koji je sastavljen za potrebe Memorijalnog centra u Potočari,“ u 2021. godini zabilježeno je 240, u 2022. godini 681, u 2023. godini 90, a u 2024. godini, 305 slučajeva negiranja genocida, dok u prvoj polovini 2025. godine broj negiranja genocida nije
javno poznat.

Ovaj nam podatak ukazuje na slabost pravosudnog sistema Bosne i Hercegovine, čija neefikasnost u pogledu neprocesuiranje negatora genocida postala temelj za razvoj ideologije „genocidalizma“ koja povećava svoj intenzitet sa svakim internacionalnim uticajem prema Bosni i Hercegovini.

To potvrđuje i činjenica da je najveći broj negiranja genocida u Bosni i Hercegovini desio se 2024. godine kada je Generalna skupština UN usvojila „Rezoluciju o Srebrenici“. Također, slabost „treće grane vlasti u Bosni i Hercegovini“, omogućuje negatorima genocida da budu istrajni i sprovođenju „velikodržavnih politika“ čiji je cilj promjena karaktera rata u Bosni i Hercegovini, relativizacija ratnih događaja i umanjenja zločina koje su počinili pripadnici vojske, policije i drugih paravojnih formacija RS-a i SR Jugoslavije.

Na kraju treba istaći, da je za izvršenje genocida bila potrebana ideja, plan egzekucije, kao i plan prikrivanja zločina, a za razvoj „genocidalizma“ kao nekažnjive kategorije potrebna je unutrašnja oslabljenost države Bosne i Hercegovine i njen nefunkcionalan pravni sistem (što treba bi trenutno trebalo da se računa kao uspjeh antidržavnih i antidemokratskih snaga).

Srbija ukoliko želi članstvo u Evropskoj uniji morati će prihvatiti evropsko pravno nasljeđe, a time i počinjeni genocid u Srebrenici kao činjenicu. Međutim, suštinsko je pitanje
kada će ili hoće li država Bosna i Hercegovina smoći snage da kao pravna država snagom
vlastitih institucija obračuna sa ovakvim destruktivnim ideologijama. To