Piše: A. NOVAK / Forum građanske Srbije 

Nakon što je 8. maja stigao u Moskvu da bi prisustvovao obeležavanju Dana pobede, predsednik Srbije Aleksandar Vučić izjavio je da je „ponosan što je predsednik zemlje čiji se narod borio protiv fašizma“.

Vučić je rekao da „Srbi nisu dočekivali Hitlerove tenkove i avione cvećem i uzvicima radosti kao mnogi drugi“, kao i da „nemamo pravo da preispitujemo istoriju (…) nemamo pravo kao narod koji je mnogo stradao – kako od nacističkog okupatora, tako i od nacističkih slugu u regionu. Skoro svi su se pre svega borili protiv srpskog naroda (…) Ako neko ima pravo da se ponosi borbom protiv fašizma, to je upravo srpski narod.“

Gestapo vlada

Ali, uprkos tvrdnjama srpskog predsednika vezanim za otpor tadašnje Jugoslavije protiv nacističke Nemačke, uloga tadašnjih srpskih vlasti i društva nije tako nedvosmislena.

Naime, upravo na današnji dan pre tačno 85 godina, Milan Nedić, tadašnji ministar vojske i mornarice u Vladi Kraljevine Jugoslavije dostavio je knezu Pavlu i predsedniku Vlade Dragiši Cvetkoviću memorandum koji otvoreno zagovara „opravdanost prijateljstva i saradnju“ sa Hitlerovom Nemačkom.

Dokument datiran 1. novembra 1940. godine, čiji orginal je pronašao sam Gestapo, preporučio je Nedića za ulogu čenika kvislinške vlade, te otvorio mračnu stranicu srpskog nacizma i jugoslovenskih Jevreja koju srpski vrh danas želi zaboraviti…

Ko je Milan Nedić i kako je Srbija učestvovala u masovnom istrebljenju Jevreja?

Nakon državnog udara u Kraljevini Jugoslaviji koji je onemogućio pristupanje zemlje „Trojnom paktu“, u aprilu su nacistička Nemačka, fašistička Italija i Mađarska okupirale tu zemlju.

Srpska država je, ipak, opstala – srpski general i bivši ministar vojske i mornarice Jugoslavije Milan Nedić postao je predsednik „vlade narodnog spasa“.

Nedić je verovao da je pobeda nacističke Nemačke neminovna i da je njegova dužnost da sačuva mesto Srbije u „novom svetskom poretku koji stvaraju nacisti“. Još na početku svog mandata Nedić je sproveo reformu obrazovnog sistema.

Radio je zajedno sa fašističkim Jugoslovenskim narodnim pokretom (Zbor) Dimitrija Ljotića, a antisemitizam i antikomunizam postali su centralni deo novog obrazovnog sistema u školama. Prema Ljotiću, cilj je bio „da se pripremi sledeća generacija Srba za Hitlerovu „Novu Evropu“.

Velika antimasonska izložba

Godine 1941. srpske vlasti otvaraju u Beogradu „antimasonsku izložbu“, čiji je cilj propagiranje antisemitskih i antikomunističkih ideja, kao i podsticanje mržnje prema Jevrejima i judaizmu.

Vlasti su nastojale da pomoću brojnih propagandnih karikatura i kratkih filmova dehumanizuju Jevreje i opravdaju njihovo ubijanje predstavljajući ga kao „pravednu i zasluženu odmazdu“.

Judaizam je prikazan kao „izvor sveg zla u svetu“, a srpska država kao „snažna i pobedonosna koja trijumfuje nad jevrejskom zaverom za svetsku dominaciju“. U samo nekoliko dana izložbu je posetilo preko 80.000 građana, a ugledni mediji poput „Obnove“ i „Naše Borbe“ detaljno su pratili događaj i pozivali svoje čitaoce da je posete, napominjući da su „Jevreji davni neprijatelji srpskog naroda“, te da „Srbi ne bi trebalo da čekaju da nacisti počnu da ubijaju Jevreje“.

Vlasti su širile tezu da su Jevreji organizovali jugoslovenski puč usled čega je “Trojni pakt“ praktično „bio primoran“ da „oslobodi“ Jugoslaviju!

Povodom izložbe su čak izdate poštanske marke, uvedena je politika prema kojoj svaki put kada građanin pošalje pismo, ono mora biti podsetnik da su „Jevreji, masoni i komunisti neprijatelji srpskog naroda“.

Retorika Nedića i srpske vlade ispunjena je mržnjom prema Jevrejima, pri čemu Nedić u svojim govorima koristi izraze poput „jevrejsko-komunističkog smeća“ i „jevrejsko-komunističko-masonsko-engleske mafije“.

Nacistički termini „bela rasa“, „čista rasa“ i „arijevska krv“ često su korišćeni, pri čemu se naglašava važnost „zaštite srpske nacije od nečiste krvi“.

Uloga Srbije u ubijanju 18.000 Jevreja

Uz retoriku, politika netolerancije koju sprovodi srpska vlada prema Jevrejima je brutalna i nemilosrdna. U aprilu 1942. uspostavljena je Srpska državna straža (Serbian State Guard), poznata kao „Srpski Gestapo“.

Nacisti su od njene jedinice očekivali da pronalaze i hapse skrivene Jevreje, a u periodu 1942-1944. godine, srpske vlasti su im predale skoro 500 Jevreja.

Neke od Jevreja koji su se skrivali u unutrašnjosti zemlje ubili su i opljačkali četnici, a vojno krilo spomenutog Jugoslovenskog narodnog pokreta (Zbor) Dimitrija Ljotića aktivno je podržavalo Gestapo u potrazi za Jevrejima, njihovom mučenju i ubijanju.

Vrhunac je učešće srpskih vlasti sa nacistima u zajedničkoj upravi koncentracionog logora Banjica kod Beograda, a dokument koji pripada Nediću beleži da smo se „zahvaljujući Nemcima rešili Jevreja, a sada je na nama da se rešimo i drugih nečistih elemenata koji stoje na putu srpskom duhovnom i nacionalnom jedinstvu“.

Srpska državna straža bila je odgovorna za mučenje i ubistvo stotina zatvorenika – Jevreja, Roma i muslimana, uključujući mnogo dece, a 1943. godine ona je već bila pod direktnom kontrolom nacističkih SS snaga.

Kao rezultat Nedićeve politike, Beograd je proglašen prvim gradom u Evropi „slobodnim od Jevreja“, a cela Srbija je proglašena zemljom slobodnom od Jevreja u avgustu 1942.

Srpske vlasti su takođe oduzimale imovinu Jevreja i delile njihove domove lokalnim stanovnicima zbog nedostatka interesovanja nacista za imovinu na teritoriji Srbije.

Godine 1943. Nedić se sastao sa Hitlerom i njih dvojica su razgovarali o bezbednosti i redu na okupiranim teritorijama. Nedić je čak zahtevao od nacista srpsku aneksiju istočne Bosne, Crne Gore, Sandžaka, Kosova i Metohije i Srema, ali je to odbijeno.

Kako Srbija pokušava da prekroji istoriju

Nakon završetka rata, tema srpskog učešća u mnogim od ovih događaja postala je predmet istorijske revizije od strane budućih srpskih pripadnika vlasti. Da bi pridobili uticajne jugoslovensko-jevrejske organizacije na svoju stranu, Slobodan Milošević i njegov režim započeli su intenzivnu kampanju falsifikovanja istorije ovog perioda.

Oni lansiraju tezu o „zajedničkom srpsko-jevrejskom mučeništvu“ i „mučnoj borbi srpskog naroda protiv nacističkog okupatora“.

Prema revizionističkoj politici Beograda iz tog perioda, Nedića je trebalo predstaviti kao žrtvu, patriotu koga su nacisti, eto, primorali da ubija Jevreje „kako bi spasao srpsku naciju“. I dok čitav niz vlasti u Beogradu negira ulogu Srbije u masakru Jevreja tokom tog perioda i pokušava da prekroji istoriju, nekoliko zemalja „Trojnog pakta“ ipak uspeva da delimično ili potpuno spase svoje jevrejsko stanovništvo.

Primerice, Albanija pod kraljem Zogom I ne samo što je spasla svoje Jevreje, već je dala utočište hiljadama jevrejskih izbeglica iz susednih zemalja, a 1945. broj jevrejskog stanovništva u zemlji bio je veći u odnosu na 1939.

Ima još sličnih primera, u Bugarskoj je car Boris III uspeo da odoli pritisku nacističke Nemačke i odbio je da pošalje hiljade bugarskih Jevreja u logore smrti. U fašističkoj Italiji diplomate i sveštenstvo su se ujedinili u borbi za spasavanje hiljada Jevreja sa okupiranih teritorija, a Švedska je pružila utočište jevrejskim izbeglicama iz Norveške i Danske.

Važan deo ratne istorije Srbije iz tog perioda bila je Nedićeva vizija „Velike Srbije“, koja bi obuhvatala velike delove Bosne i Hercegovine, regione Dalmacije i Srema, a lokalno stanovništvo bi zamenili srpski doseljenici.

Nedićeva ideja o „Velikoj Srbiji“ i dalje deluje aktuelno i delimično se poklapa sa savremenom politikom Beograda. Čini se da se stavovi političke elite u Srbiji nisu značajno promenili skoro vek kasnije i da se verovatno nikada neće ni promeniti. Ali na svima nama je ne samo da pamtimo istoriju, već i da sprečimo njeno prekrajanje i falsifikovanje kako se strahote Drugog svetskog rata nikada više ne bi ponovile.