Evropa posljednjih godina živi u dubokoj sigurnosnoj zabludi: politički diskurs i dalje se dominantno fokusira na opasnost od islamističkog terorizma, dok se pred našim očima razvija mnogo opasniji, unutrašnji, domaći ekstremizam, onaj krajnje desnice, pogonjen islamofobijom, rasizmom i idejom „odbrane“ Zapada od imaginarnih neprijatelja.

Najnovije istražne operacije širom Evrope, uključujući i slučajeve sve brutalnijih napada na Bošnjake i muslimane u Bosni i Hercegovini, jasno pokazuju da islamisti više nisu centralna teroristička prijetnja kakvom ih politika uporno naziva. Tu ulogu preuzimaju bijeli, često vrlo mladi radikalizirani Evropljani, koji sve češće posežu za nasiljem, oružjem i terorističkom retorikom i to unutar vlastitih zajednica, piše Bosna.hr.

Španski list La Vanguardia nedavno je objavio analizu zasnovanu na policijskoj akciji u Castellónu, gdje je otkrivena ćelija krajnje desnice povezana s međunarodnom organizacijom The Base. Zaplijenjeno je vatreno oružje, propaganda koja zagovara rasni rat i ideologija ubrzavanja društvenog kolapsa, ali i simbol tehnofobnog ekstremizma: majica s likom Theodorea Kaczynskog, Unabombera.

Ovaj slučaj nije izoliran incident, nego dio šire slike. Ekstremno desničarske mreže sve češće regrutiraju tinejdžere i mlade muškarce, često iz manjih sredina, te ih pripremaju za „selektivne napade“ i izazivanje haosa koji bi, prema njihovoj ideologiji, trebao srušiti poredak moderne Evrope.

Europol već godinama upozorava da se najveći sigurnosni rast bilježi upravo u kontekstu krajnje desnice: neonacističkih ćelija, rasističkih milicija, akceleracionističkih grupa i „vukova samotnjaka“ koji ciljaju migrante, muslimane, jevrejske zajednice i političke protivnike. Slučajevi iz Njemačke, Austrije, Švedske ili Velike Britanije, napadi na džamije, planovi za napade na škole punih muslimanske djece, organizirane mreže koje planiraju ubistva političara, postali su gotovo redovna vijest.

Ono što je posebno zabrinjavajuće jeste činjenica da je nova radikalna desnica internacionalizirana: povezani su preko internet platformi, dijele instrukcije za izradu eksploziva, razmjenjuju terorističke manifeste i međusobno se motiviraju da pređu s govora mržnje na fizičko nasilje. U Castellónu je glavni osumnjičeni bio u direktnom kontaktu s vođom The Base, koji živi u Rusiji. Drugim riječima, desničarski terorizam više nije lokalni ekstremizam, on je globalna mreža.

To nas direktno dovodi do Balkana.

Za razliku od zapadnoevropskih društava, balkanske zajednice još uvijek nose traume rata, ratne propagande i etničkih podjela, što ekstremnim desničarima daje ravno tlo za širenje mržnje. Slučajevi koji su se desili samo tokom nekoliko novembarskih dana u Bosni i Hercegovini zorno to potvrđuju.

Prvi incident dogodio se u Kiseljaku, naoko mirnoj sredini. Grupa lokalnih stanovnika primijetila je da će u jednoj vikendici boraviti gosti koji “izgledaju kao Arapi”. Umjesto dobrodošlice ili makar ravnodušnosti, uslijedio je rasistički ispad: prijetnje sjekirama, najave da gosti „neće zanoćiti“, vrijeđanje policajca na nacionalnoj osnovi, sve to uz otvorenu islamofobiju.

Iako čak nije ni bila riječ o ArapimA nego britanskim, akademskim državljanima. Ni prisustvo policije nije zaustavilo agresiju; lokalci su bili toliko sigurni u vlastito „pravo na mržnju“ da su omalovažavali policajce, etiketirali ih po imenima i pravili jasnu etničku hijerarhiju: Asim kao „oni“, Jurica kao „naši“. Ta vrsta retorike je jeziva replika ratnih devedesetih, ali u drugačijem ambalažnom pakovanju, sada su meta muslimani koje vide kao „strance“, čak i kada su gosti koji uredno putuju i legalno borave u zemlji.

Drugi slučaj u istom mjesecu desio se u Kupresu: imam džemata, Fahrudin ef. Makić, verbalno je napadnut ispred džamije. Napadač ga je prvo ometao automobilom, zatim ga je sačekao nakon namaza, psovao, vrijeđao i prijetio. Slučaj je prijavljen policiji, ali on, kao i incident u Kiseljaku, pokazuje obrazac: mržnja je sve otvorenija, nasilje se više ne skriva, a ekstremisti se osjećaju ohrabreno.

Ovo nisu samo izolirane epizode netrpeljivosti, one su signal. Ako se u manjim sredinama, pred kamerama i policajcima, usuđuju ovako direktno prijetiti ljudima zbog njihovog izgleda ili vjere, šta se dešava kada kamere nema? Kada je mržnja privatizirana i kada se prelije u online prostore gdje neonacistički sadržaji cirkuliraju bez nadzora?

Narastajući val islamofobne desnice postaje ključna matrica radikalizacije u savremenoj Evropi. Riječ je o domaćem ekstremizmu, koji ne dolazi spolja nego iznutra i koji se razvija među mladim Evropljanima, često iz manjih sredina, čime ga je mnogo teže nadzirati ili pravovremeno prepoznati. Ovaj oblik mržnje dodatno je opasan jer se sve čvršće naslanja na narative koji više nisu rezervisani samo za ekstremističke margine, nego se sve češće pojavljuju u javnom i političkom prostoru, normalizirajući govor mržnje i otvarajući put ka nasilju.

Za razliku od prijašnjih formi terorizma, desničarska islamofobija funkcioniše kroz decentralizirane mreže, pojedince i mikroćelije koje djeluju impulsivno i nepredvidivo, uz stalnu međusobnu podršku i ohrabrivanje putem digitalnih platformi. Upravo ta kombinacija lokalne ukorijenjenosti, političke normalizacije i neorganiziranog, ali intenzivnog online širenja mržnje čini islamofobnu desnicu dominantnim generatorom radikalizacije u Evropi danas.

U Evropi danas više nije centralno pitanje „kako se braniti od islamista“, nego kako zaustaviti radikalizaciju bijele, kršćanske, domaće desnice koja islamofobiju pretvara u terorističku ideologiju?

Slučajevi iz Španije, Njemačke i drugih zemalja, kao i incidenti iz Kiseljaka i Kupresa, samo su djelići iste mračne slagalice. Evropu neće destabilizirati migranti, niti muslimani nego Evropljani koji u islamofobiji nalaze opravdanje za mržnju, nasilje i teror.

A to je istina koju je, prije svega, Evropa dužna sebi priznati.