Naša današnja priča vodi vas na obronke Zelengore, gdje se odigrala posljednja bitka između partizana i četnika i jedna od posljednjih bitaka Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji.

Vođena je 12. i 13. maja 1945. godine.

Pobjedom na Zelengori snage jugoslavenske armije osujetile su pokušaj četničkih ostataka da se iz Bosne, preko Zelengore, Drine i Sandžaka prebace u Srbiju.

Porazom na Zelengori četnička vojska je prestala da postoji.

Krajem 1944. godine, potisnute njemačke snage probijale su se iz Srbije i iz Crne Gore ka Bosni, u sklopu velikog proboja njemačke Armije E iz Grčke. Četnici su nastupali zajedno s Nijemcima. Stigavši u Bosnu, četnici su držali položaje u sklopu njemačkog fronta, snabdjevani municijom i opremom od Wermachta. Početkom 1945. godine, njemačko-četnički front u Bosni je predstavljao donji krak Sremskog fronta, protiv jugoslavenske armije. U proljeće 1945. godine dolazi do potiskivanja njemačkih snaga iz Bosne, što je lančano utjecalo na slom četnika.

Draža Mihailović je pokušao da se održi još neko vrijeme u Bosni, snabdjevan municijom od Nijemaca:

„Zašto Nemci ne upućuju obećanu municiju u Rudanku. Vrlo je hitno... Da li ste izdejstvovali odobrenje za oficira za vezu? Hitno je“.

(Depeša Draže Mihailovića Gojku Boroti od 31. januara 1945)

Četnički vođa je namjeravao da ostane u Bosni sve dok Nijemci drže položaje.

"Ja sa srbijanskim i bosanskim snagama ostajem ovde dokle god okupator drži Sarajevo, Bijeljinu, Brčko i sve ostale veće gradove u Bosni, iskorišćujući vreme za organizaciju jake gerile u Bosni i Srbiji."

(Depeša Draže Mihailovića Pavlu Đurišiću od 20. marta 1945)

Početkom aprila 1945., borbe su stigle nadomak Berlina, ali general Mihailović je vjerovao da Njemačka neće tako brzo kapitulirati i da će organizovati gerilu na Balkanu.

Sarajevo je početkom aprila 1945. godine oslobođeno od Nijemaca, a 12. aprila probijen je sremski front. Slomom okupacionih trupa, četnici su ostali bez moćnih zaštitnika i snabdijevanja municijom.

Zloglasni Pavle Đurišić je sredinom marta 1945. godine samovoljno napustio četničkog "đenerala" Dražu Mihailovića, pokušavajući da se probije ka zapadu, u dogovoru s ustaškim vlastima.

S Đurišićem ka zapadu je krenulo više četničkih vođa i njihovih jedinica.

Koliko je dubok bio rascjep među četnicima, pokazivao je ne samo Đurišićev odlazak od Mihailovića, već još više činjenica da se Đurišiću na njegovom putu na zapad pridružio i Mihailovićev prvi titularni zamjenik i glavni politički savjetnik Dragiša Vasić. To su učinili i mnogi Mihailovićevi vodeći komandanti, među njima Zaharije Ostojić, načelnik komande za istočnu Bosnu, Petar Baćović, komandant hercegovačkih četnika, Mirko Lalatović, jedan od vodećih četničkih štabnih oficira, te Luka Baletić i Pavle Novaković.

Sredinom aprila 1945. godine, Draža Mihailović je sa preostalim četničkim snagama, oko 10.000 do 12.000 ljudi, krenuo iz srednje Bosne ka zapadu, tragom Đurišića, ali kada su stigli u dolinu Vrbasa, promijenio je naglo pravac marša jugozapadno, ka Srbiji.

Četnička vojska se kretala u tri kolone. Desnom komandovao je potpukovnik Dragutin Keserović, lijevom potpukovnik Dragoslav Račić, a srednjom, u kojoj se nalazila Vrhovna komanda, major Nikola Kalabić. Od planine Motajice skrenuli su na jug, pa brzim pokretima pravcem: Motajica - istočno od Kotor-Varoši - između Travnika i Zenice, izbili su u planinske predjele pored Fojnice.

Kretanje četničke kolone je praćeno od jugoslavenske armije. Četničke jedinice su svakodnevno uznemiravane od avijacije: bacane su bombe i leci. Partizanski komandanti su tačno znali brojnost protivnika i njegovo naoružanje i nisu sumnjali u svoj uspjeh na bojnom polju.

Četnici su nastavili preko Ivan-planine i zapadnih padina Bjelašnice, obišli Kalinovik i skrenuli na istok. Namjeravali su da se dohvate Broda na Drini, nakon čega bi produžili kroz Sandžak i po grupama se ubacili u Srbiju.

Jedinice 3. korpusa Jugoslavenske armije s 3. bosanskohercegovačkom divizijom KNOJ-a, snage Narodne milicije i druge lokalne snage JA, zatečene u širem prostoru kuda se kretala četnička grupa, bile su u stalnom borbenom dodiru s četnicima.

Četnici su se pod borbom probijali u pravcu Zelengore. Odlučni za proboj, četnici su uspjeli da odbace lokalne partizanske jedinice i da produže pokret. Savladali su i slijedeću liniju duž komunikacije Konjic—Tarčin—Pazarić i, uz velike gubitke, izbili na prostor sjeverozapadno od Kalinovika. Na tom teritoriju bili su potpuno okruženi i došli pod koncentričan udar snaga Jugoslavenske armije.

Do odlučujućeg obračuna je došlo na rijeci Jezernici, desnoj pritoci Neretve, 10. maja 1945. godine. Krvava borba je trajala tri dana. Na ratištu je ostalo mnogo poginulih četnika, među njima i general Miroslav Trifunović.

U žestokom višednevnom okršaju od 8. do 13. maja 1945. četnici su razbijeni i uglavnom uništeni.

Porazom na Zelengori četnička vojska je prestala da postoji. Manji broj oficira i četnika uspio je preći u Srbiju, ali su i tamo brzo otkriveni i pohvatani. Grupe preživjelih vojnika i starješina krile su se po bosanskim planinama, gdje su gonjeni od KNOJ-a i OZNA-e.

Nikola Kalabić uspio je da se domogne zapadne Srbije. Draža Mihailović se povukao na prostor Višegrada, gdje je ostao sve do izdaje i hapšenja u martu 1946.

(SB)