Pišu: Edin Kozarić, Savez Bosne i Hercegovine u Norveškoj
Torkel Brekke, profesor na MF naučnom koledžu i think tanku Civita za Aftenposten

Norveška priča o genocidu u Srebrenici se mijenja. Vrijeme je i bilo.

Ove godine se obilježava 30 godina od genocida u Srebrenici 1995. godine. Tada je 8372 bošnjačkih dječaka i muškaraca pogubljeno od strane bosansko-srpskih snaga u roku od sedam dana.

Erna Solberg iz stranke Høyre bila je prva norveška premijerka koja je 2020. godine zvanično priznala genocid. Ove godine, premijer Jonas Gahr Støre iz Laburističke stranke govorit će na obilježavanju 30. godišnjice koju organizira Savez Bosne i Hercegovine u Norveškoj.

Norveška je, zajedno s nekolicinom drugih zemalja, također pokrenula inicijativu pred Generalnom skupštinom UN-a da se 11. juli proglasi međunarodnim danom sjećanja na Srebrenicu. Drugim riječima, nema sumnje da je Norveška prijatelj Bosne.

Istovremeno, mnogi Bošnjaci u Norveškoj osjećaju da se utvrđene činjenice o ratu dovode u pitanje i osporavaju u norveškom javnom prostoru. To je rezultat konkretnih norveških okolnosti koje su oblikovale norvešku percepciju rata od 1990-ih do danas.

Kontroverzna izjava

U jednoj predavaonici Fakulteta društvenih nauka Univerziteta u Oslu 2012. godine studentima je rečeno da rat u Bosni nije imao agresora. Jedan od autora ove kolumne, Edin Kozarić, tada je bio student u sali. Gostujući predavač bio je Thorvald Stoltenberg.

Thorvald Stoltenberg bio je mirovni posrednik UN-a u Bosni i ključna figura u pregovorima tokom rata. Njegovo viđenje rata bilo je pod snažnim utjecajem dobrih odnosa koje je Norveška imala s Jugoslavijom, kao i svijesti o strašnim zločinima koje su nad Srbima počinili hrvatski nacionalisti tokom Drugog svjetskog rata.

Isto se može reći za druge evropske zemlje koje su bile ključne u mirovnim pregovorima, posebno Veliku Britaniju i Francusku. To je dovelo do toga da su evropski diplomati u velikoj mjeri prihvatili narativ iz Beograda: da je srpska namjera bila da zaštite srpsku manjinu kada su krenuli u rat protiv Bosne 1992. godine. Posljedice po Bošnjake bile su katastrofalne.

Ultranaacionalizam

Pravnica Hanne Sophie Greve, koja je kasnije učestvovala u presudama bosansko-srpskim liderima za etničko čišćenje i genocid pred haškim tribunalom, ovako je sažela evropski diplomatski angažman:
„Mirovni posrednici su, u većini, bili obmanuti. To je sasvim jasno.“

Evropska pasivnost pred srpskim ultranacionalizmom i etničkim čišćenjem Bošnjaka i drugih nesrba, nazvali smo prije pet godina evropskom izdajom Bosne u specijalnom izdanju časopisa Internasjonal Politikk.

Danas je u evropskoj vanjskopolitičkoj historiografiji prihvaćeno da je to zaista bila izdaja – i to s ozbiljnim posljedicama.

Holandska vlada je pala zbog Srebrenice 2002. godine. Britansko Ministarstvo vanjskih poslova javno se suočilo s vlastitim diplomatskim neuspjehom da prepozna pravo lice srpske ratne mašinerije.

Sličan obračun nikada nije uslijedio u Norveškoj. To se može objasniti činjenicom da norveško Ministarstvo vanjskih poslova nije imalo mandat u Bosni. Taj mandat je imao Thorvald Stoltenberg, koji je djelovao u ime UN-a.

Ishod toga je da su Stoltenbergove perspektive postale dominantne u norveškom javnom prostoru – bez obzira na motive. Njegova uloga eksperta u medijima i na univerzitetima učvrstila je ta gledišta. To su ista gledišta koja su kod saveznika Norveške već odavno označena kao zastarjela i pogrešna.

Presuda Pressens Faglige Utvalg (PFU)

Najbolji primjer učvršćenja narativa o „podijeljenoj krivici“ u Norveškoj je dokumentarac „Grad koji je mogao biti žrtvovan“, emitovan u okviru serijala Brennpunkt 2011. godine.

Film promoviše teoriju da je masakr u Srebrenici bio čin osvete za prethodne zločine Bošnjaka nad okolnim srpskim selima. Također se sugeriše da su muškarci u Srebrenici bili naoružani, te da je grad „žrtvovan“ od strane bošnjačkog rukovodstva u zamjenu za teritorije oko Sarajeva.

Ne samo da je dokumentarac dobio osudu od norveškog Vijeća za medijsku etiku (PFU) zbog loše novinarske prakse, već je i haški tribunal poslao pismo u kojem se navodi da film krši osnovne činjenice utvrđene presudama suda.

Zapanjujuće je da je NRK odlučila emitirati dokumentarac koji zanemaruje, pa čak i proturječi nalazima međunarodnog suda.

Teorije zavjere i revizionizam

Teorije zavjere o ratu u Bosni i genocidu u Srebrenici danas se uglavnom pojavljuju u dijelovima krajnje ljevice u Norveškoj. Tokom mnogo komentirane emisije „Debatten“ 20. maja, Marielle Leraand, liderka novoosnovane partije Fred og Rettferdighet (MIR), izjavila je da je NATO bombardovanje Srbije 1999. godine bio čin zloupotrebe moći protiv države koja se nije povinovala agendi Saveza.

To je tumačenje koje posebno zastupa ljevičarski profesor Noam Chomsky. Poput partije MIR, Chomsky smatra da je krivica za rat u Ukrajini prije svega na NATO-u, a ne na Rusiji i njenim imperijalnim ambicijama.

Promjene su na pomolu

U posljednjim godinama, više stručnjaka je objavilo kvalitetne knjige na norveškom jeziku o ratovima na prostoru bivše Jugoslavije. Organizacija Hvite busser (Bijeli autobusi) započela je putovanja za Srebrenicu i Sarajevo. Gradske vlasti u Oslu signalizirale su da su pozitivno raspoložene prema zahtjevu Saveza BiH da se u Oslu postavi spomenik žrtvama genocida.

Također je emitovana nova dokumentarna serija na NRK-u, „U hodnicima moći“, koja prikazuje sasvim drugačiju sliku Srebrenice i rata u Bosni u poređenju s ranijim prikazima, poput Brennpunkta.

Drugim riječima, postoje jasni znakovi da se norveški narativ o Srebrenici – kao i o ratu u Bosni generalno – približava onom koji je odavno standardan u Velikoj Britaniji, SAD-u, Njemačkoj i Nizozemskoj. I to s pravom.